Papilio dardanus

Da Wikipedia, l'enciclopedia libera.
Vai alla navigazione Vai alla ricerca
Come leggere il tassoboxProgetto:Forme di vita/Come leggere il tassobox
Come leggere il tassobox
Papilio dardanus
Papilio dardanus antinorii
Classificazione scientifica
Dominio Eukaryota
Regno Animalia
Sottoregno Eumetazoa
Superphylum Protostomia
Phylum Arthropoda
Subphylum Tracheata
Superclasse Hexapoda
Classe Insecta
Sottoclasse Pterygota
Coorte Endopterygota
Superordine Oligoneoptera
Sezione Panorpoidea
Ordine Lepidoptera
Sottordine Glossata
Infraordine Heteroneura
Divisione Ditrysia
Superfamiglia Papilionoidea
Famiglia Papilionidae
Sottofamiglia Papilioninae
Tribù Papilionini
Genere Papilio
Specie P. dardanus
Nomenclatura binomiale
Papilio dardanus
Brown, 1776
Sinonimi

Papilio boosi Suffert, 1904
Papilio cenea acene Suffert, 1904
Papilio cenea discopunctatus Suffert, 1904
Papilio cenea maculatus Suffert, 1904
Papilio cenea salaami Suffert, 1904
Papilio cephonius Hopffer, 1865
Papilio dardanus astarte Bryk & Peebles, 1932
Papilio dardanus benio Suffert, 1904
Papilio dardanus heinsi Suffert, 1904
Papilio dardanus ochraceana Vane-Wright, 1995
Papilio dardanus protocenea Bryk & Peebles, 1932
Papilio dardanus storacei Gauthier, 1984
Papilio trophonius Westwood, 1842
Papilio westermannii Boisduval, 1836

Sottospecie
  • Papilio dardanus dardanus
  • Papilio dardanus antinorii
  • Papilio dardanus byatti
  • Papilio dardanus cenea
  • Papilio dardanus figinii
  • Papilio dardanus flavicornis
  • Papilio dardanus humbloti
  • Papilio dardanus meriones
  • Papilio dardanus meseres
  • Papilio dardanus ochraceana
  • Papilio dardanus polytrophus
  • Papilio dardanus sulfurea
  • Papilio dardanus tibullus

Papilio dardanus Brown, 1776, è un lepidottero appartenente alla famiglia Papilionidae, diffuso nell'Africa subsahariana.[1]

Descrizione[modifica | modifica wikitesto]

Adulto[modifica | modifica wikitesto]

Nella femmina si possono incontrare due forme distinte: una non mimetica, molto simile al maschio per livrea e dimensioni, ed una mimetica, marcatamente polimorfica (vedi più sotto).[2] Nell'ala anteriore, la zona apicale e la fascia marginale sono molto scure, quasi nere, tranne per due macchie puntiformi biancastre in posizione subapicale. La costa è bordata di nero nel maschio, mentre nella femmina non mimetica mostra una banda scura nella metà basale, che devia lievemente verso il centro dell'ala. L'ala posteriore rivela, nel maschio come nella femmina non mimetica, una colorazione di fondo biancastra con macchie nere irregolari sul termen e sul tornus, oltre a una propaggine a "coda di rondine" nella parte posteriore. La pagina inferiore delle ali è essa stessa piuttosto variabile, ma in generale tende a tonalità più sfumate e vicine all'ocra chiaro.[2] Capo, torace e addome appaiono molto scuri o neri, con l'addome molto assottigliato.[2] Le antenne sono lievemente clavate, ed hanno una lunghezza pari a circa la metà della costa.[2] L'apertura alare varia tra 90 e 108 mm.[2]

Uovo[modifica | modifica wikitesto]

Le uova sono sferoidali e prive di scanalature. Vengono solitamente deposte singolarmente in prossimità delle foglie della pianta ospite.[3]

La pupa

Larva[modifica | modifica wikitesto]

Il bruco appare tozzo e di colorazione verde, con disegni bianchi ed un osmeterium rosso-aranciato, in grado di emettere una sostanza odorosa.[2][3]

Pupa[modifica | modifica wikitesto]

La crisalide è exarata e sorretta al substrato tramite un cremaster ed una cinta sericea che attraversa il torace.[3]

Mimetismo batesiano nelle femmine della specie[modifica | modifica wikitesto]

Il Ninfalide Amauris niavius, che viene imitato dalla femmina di Papilio dardanus

Mentre il maschio mantiene forma e colorazioni pressoché costanti in tutto l'areale, la femmina di Papilio dardanus può avere sia una forma non mimetica simile al maschio (andromorfa), sia un'altra contraddistinta da uno spiccato polimorfismo mimetico, arrivando ad assumere fino a sedici fenotipi differenti.[4] Questa enorme variabilità, descritta per la prima volta da Roland Trimen nel 1869,[5] è dovuta ad un singolo locus genico, che può presentare almeno undici diversi alleli, dando vita ad un classico esempio di pleiotropia in cui gli effetti di dominanza incompleta tra alleli sono alquanto complessi e diversificati.[4] La femmina può imitare molto fedelmente sia la forma, sia la colorazione di varie specie di farfalle dal sapore repellente (per esempio alcune Nymphalidae Danainae come Amauris echeria, Amauris niavius e Danaus chrysippus, oppure Heliconiinae come Acraea poggei), traendo così un vantaggio evolutivo dal fatto che i possibili predatori tendono ad evitarla, considerandola non appetibile (mimetismo batesiano).[6] L'evoluzione di tutte queste forme è considerata un esempio di selezione diversificante, mentre la loro co-esistenza, in equilibrio dinamico con la forma non mimetica, viene spiegata col fatto che, sebbene quest'ultima non tragga vantaggi evolutivi nei confronti dei predatori, viene tuttavia favorita dai maschi all'atto dell'accoppiamento.[7] Un tale tipo di mimetismo batesiano, esclusivamente limitato alla femmina, non rappresenta un unicum neppure all'interno del genere Papilio, come dimostra il caso dell'asiatica Papilio memnon.[6]

L'Ecozona afrotropicale

Distribuzione e habitat[modifica | modifica wikitesto]

L'areale della specie si estende all'interno dell'Ecozona afrotropicale (locus typicus: Africa occidentale), comprendendo l'Angola, il Benin, il Burkina Faso, il Camerun, le Comore, il Congo, la Costa d'Avorio, l'Eritrea, l'Etiopia, il Gabon, il Ghana, la Guinea, la Guinea-Bissau, la Guinea Equatoriale (Isola di Bioko), il Kenya occidentale, la Liberia, il Madagascar, il Malawi, il Mozambico, la Nigeria, la Repubblica Centrafricana, la Repubblica Democratica del Congo, São Tomé e Príncipe, il Senegal, la Sierra Leone, la Somalia settentrionale, il Sudafrica, lo Swaziland, la Tanzania, il Togo, l'Uganda, lo Zambia settentrionale, lo Zimbabwe.[2][8]

L'habitat è rappresentato dalla foresta tropicale e subtropicale.[2]

Biologia[modifica | modifica wikitesto]

Danaus chrysippus, altra specie imitata dalla femmina di Papilio dardanus
Calodendrum capense
Vepris lanceolata
Tavola raffigurante le parti anatomiche di Xymalos monospora

La specie ha abitudini prettamente diurne.[2]

Periodo di volo[modifica | modifica wikitesto]

Gli adulti sono rinvenibili tutto l'anno nella fascia tropicale.[2]

Alimentazione[modifica | modifica wikitesto]

I bruchi si accrescono sulle foglie di svariate specie di Rutaceae, tra cui:[8]

Tassonomia[modifica | modifica wikitesto]

Allo stato attuale vengono riconosciute tredici sottospecie; per ciascuna di queste vengono riportati di seguito i sinonimi (incluse forme e varietà):[8]

  • Papilio brutus Fabricius, 1781 - Spec. Ins. 2 : 13 (preocc. Papilio brutus Cramer, 1779) - Locus typicus: "in Africa aequinoctiali" (Africa occidentale)
  • Papilio dardanus ♀-f. ceneispila Le Cerf, 1924 - Bull. Hill. Mus. 1 (3) : 374 - Locus typicus: Uganda
  • Papilio dardanus ab. crocotus Poulton, 1923 - Proc. ent. Soc. Lond. 1923: xlvii - Locus typicus: Forêt du Poste de Borabo, Regione dell'Alto Sassandra, Costa d'Avorio
  • Papilio dardanus f. fagerskioldi Bryk, 1928 - Soc. Ent. 43: 13 - Locus typicus: Uganda, Mpolegoma
  • Papilio dardanus ♂-f. latemarginatus Schultze, 1913 - Ent. Rundsch. 30 (9): 49 - Locus typicus: San Carlos Süd
  • Papilio dardanus f.ab. niobe Aurivillius, 1899 - K. svenska VetenskAkad. Handl. 31 (5) : 465
  • Papilio dardanus f.ab. nioboides Aurivillius, 1899 - K. svenska VetenskAkad. Handl. 31 (5) : 465
  • Papilio dardanus ab. obscura McLeod & McLeod, 2004 - Ent. Rec. J. var. 116 (2): 60
  • Papilio dardanus f. semimelas Basquin & Turlin, 1986 - Bull. Soc. Sci. Nat. (49): 22 - Locus typicus: Repubblica Centrafricana, Bangui
  • Papilio dardanus ♀-f. sirius Reuss, 1921 - Ent. Rundsch. 38: 23
  • Papilio dardanus f.ab. trophonissa Aurivillius, 1907 - Ark. Zool. 3 (23): 2 - Locus typicus: regione del fiume Ituri, Congo orientale
  • Papilio dardanus benio Suffert, 1904 - Dt. Ent. Z. Iris 17 (1): 91 - Locus typicus: Camerun, Barombi station; Angola (Kabinda), Chinchoxo
  • Papilio dardanus dardanus ab. bipunctata Dufrane, 1933 - Lambillionea 33: 165 - Locus typicus: Congo Belga
  • Papilio dardanus dardanus ♀-f. completa Dufrane, 1946 - Bull. Ann. Soc. Ent. Belg. 82: 102 - Locus typicus: Congo Belga
  • Papilio dardanus dardanus ♀-f. dawanti Dufrane, 1946 - Bull. Ann. Soc. Ent. Belg. 82: 102 - Locus typicus: Congo Belga, Luébo, Kasai
  • Papilio dardanus dardanus ab. divisa Dufrane, 1933 - Lambillionea 33: 165 - Locus typicus: Camerun, Édéa
  • Papilio dardanus dardanus ♀-f. extrema Dufrane, 1946 - Bull. Ann. Soc. Ent. Belg. 82: 103 - Locus typicus: Congo Belga, Luébo, Kasai
  • Papilio dardanus dardanus ♀-f. impunctata Dufrane, 1946 - Bull. Ann. Soc. Ent. Belg. 82: 102 - Locus typicus: Congo Belga, Luébo, Kasai
  • Papilio dardanus dardanus ♀-f. jottrandi Dufrane, 1946 - Bull. Ann. Soc. Ent. Belg. 82: 102 - Locus typicus: Congo Belga, Luébo, Kasai
  • Papilio dardanus dardanus ab. paradoxa Dufrane, 1946 - Bull. Ann. Soc. Ent. Belg. 82: 102 - Locus typicus: Congo, Luébo
  • Papilio dardanus dardanus ab. punctata Dufrane, 1933 - Lambillionea 33: 165 - Locus typicus: Congo Belga
  • Papilio dardanus dardanus ♀-f. subpunctata Dufrane, 1946 - Bull. Ann. Soc. Ent. Belg. 82: 102 - Locus typicus: Congo Belga, Luébo, Kasai
  • Papilio dardanus heimsi Suffert, 1904 - Dt. Ent. Z. Iris 17 (1) : 90 - Locus typicus: Camerun, Victoria
  • Papilio dardanus polytrophus ♀ f. alluaudi Boullet & Le Cerf, 1912 - Bull. Soc. ent. Fr. 1912: 141 - Locus typicus: Uganda occidentale, Provincia di Toro
  • Papilio dionysos Doubleday, 1846 - in Doubleday & Westwood, Gen. diurn. Lep. (1): pl. 4, (1): 20 - Locus typicus: Africa occidentale
  • Papilio hippocoon Fabricius, 1793 - Ent. Syst. 3 (1): 38 - Locus typicus: Sierra Leone
  • Papilio merope Cramer, 1777 - Uitl. Kapellen 2 (9-16): 87 (preocc. Papilio merope Frabricius, 1775) - Locus typicus: Africa occidentale, "Java and Amboina" [errore]
  • Papilio trophonius Westwood, 1842 - Ann. Mag. nat. Hist. 9 : 38 - Locus typicus: Africa occidentale tropicale
  • Papilio westermannii Boisduval, 1836 - Hist. nat. Ins., Spec. gén. Lépid. 1 : 372 - Locus typicus: Costa della Guinea
  • Papilio antinorii Oberthür, 1883 - Ann. Mus. Stor. nat. Genova 18: 711 - Locus typicus: Abissinia, Feleklek and Sciotalit
  • Papilio antinorii f.ab. niavioides Kheil, 1890 - Dt. Ent. Z. Iris 3: 335 - Locus typicus: Abissinia, Korata sul Lago Tana
  • Papilio antinorii f.ab. ruspinae Kheil, 1890 - Dt. Ent. Z. Iris 3: 336 - Locus typicus: Abissinia, Korata sul Lago Tana
  • Papilio dardanus ♂-f. conjunctiflava Stoneham, 1951 - Butterflies of Western Kenya: 12 - Locus typicus: Abissinia sud-occidentale
  • Papilio dardanus ♀-f. zaoditou Ungemach, 1932 - Mém. Soc. Sci. nat. phys. Maroc 32: 18 - Locus typicus: Etiopia, Oumbi
  • Papilio dardanus antinorii var. alticola Boullet & Le Cerf, 1912 - Bull. Soc. ent. Fr. 1912: 141 - Locus typicus: Abissinia, Yumbo, Provincia di Gaba, 145m
  • Papilio dardanus antinorii ♀-f. alameitu Gabriel, 1949 - Proc. R. ent. Soc. Lond. (B) 18: 212 - Locus typicus: Abissinia, Wallega Valley, Ghedo, 7.000 piedi
  • Papilio dardanus antinorii f.m. aperta Mollet, 1975 - Bull. Soc. Ent. Fr. 80: 38 - Locus typicus: Etiopia, Guebre Mengist
  • Papilio dardanus antinorii f.m. aurantiaca Mollet, 1975 - Bull. Soc. Ent. Fr. 80: 38 - Locus typicus: Etiopia, Metu
  • Papilio dardanus antinorii f.m. cenaeoides Mollet, 1975 - Bull. Soc. Ent. Fr. 80: 38 - Locus typicus: Etiopia, Bedele
  • Papilio dardanus antinorii f.m. depuncta Mollet, 1975 - Bull. Soc. Ent. Fr. 80: 38 - Locus typicus: Etiopia, Bedele
  • Papilio dardanus antinorii f.m. extensinigra Mollet, 1975 - Bull. Soc. Ent. Fr. 80: 38 - Locus typicus: Etiopia, Yabelo
  • Papilio dardanus antinorii f.m. immaculata Mollet, 1975 - Bull. Soc. Ent. Fr. 80: 38 - Locus typicus: Etiopia, Awasa
  • Papilio dardanus antinorii f.m. lambornieoides Mollet, 1975 - Bull. Soc. Ent. Fr. 80: 38 - Locus typicus: Etiopia, Hossana
  • Papilio dardanus antinorii f.m. niobeoides Mollet, 1975 - Bull. Soc. Ent. Fr. 80: 38 - Locus typicus: Etiopia, Hossana
  • Papilio dardanus antinorii f.m. obscura Mollet, 1975 - Bull. Soc. Ent. Fr. 80: 38 - Locus typicus: Etiopia, Arba Minch
  • Papilio dardanus antinorii f.m. obsoleta Mollet, 1975 - Bull. Soc. Ent. Fr. 80: 38 - Locus typicus: Etiopia, Bonga
  • Papilio dardanus antinorii f.m. ornata Mollet, 1975 - Bull. Soc. Ent. Fr. 80: 38 - Locus typicus: Etiopia, Arba Minch
  • Papilio dardanus antinorii f.m. parvicaudata Mollet, 1975 - Bull. Soc. Ent. Fr. 80: 38 - Locus typicus: Etiopia, Hossana
  • Papilio dardanus antinorii f.m. rufomaculata Mollet, 1975 - Bull. Soc. Ent. Fr. 80: 38 - Locus typicus: Etiopia, Arba Minch
  • Papilio dardanus antinorii f.m. salaamioides Mollet, 1975 - Bull. Soc. Ent. Fr. 80: 38 - Locus typicus: Etiopia, Bonga
  • Papilio dardanus antinorii ab. seriata Storace, 1963 - Boll. Soc. ent. ital. 93: 28 - Locus typicus: Etiopia centrale, Scioa (zona di Ancòber), Mantek
  • Papilio dardanus antinorii f.m. streckerioides Mollet, 1975 - Bull. Soc. Ent. Fr. 80: 38 - Locus typicus: Etiopia, Metu
  • Papilio dardanus hodsoni Poulton, 1926 - Proc. ent. Soc. Lond. 1: 6 - Locus typicus: Abissinia sud-occidentale, fiume Got, 1.700 piedi, fiume Apeny, 1.700 piedi
  • Papilio dardanus hodsoni ♀-f. weinholti Poulton, 1927 - Proc. ent. Soc. Lond. 2: 10 - Locus typicus: Gore, 6.600 piedi, Abissinia occidentale
  • Papilio merope antinorii var. niavina Haase, 1891 - Bibl. zool. 4 (8): (2) - Locus typicus: Abissinia
  • Papilio dardanus byatti Poulton, 1926 - Proc. ent. Soc. Lond. 1925 xlv (presente negli altopiani della Somalia settentrionale)
  • Papilio dardanus cenea Stoll, 1790 - Aanhaangsel Werk, Uitl. Kapellen (2-5): 134 - Locus typicus: Päis des Caffres ( = Sudafrica) (presente anche nel Mozambico meridionale, nello Zimbabwe orientale ed in Swaziland)[10]
  • Danais rechila Godart, 1819 - Encyclopédie Méthodique. 9 (1): 183 - Locus typicus: "Cafrerie"
  • Papilio cenea Stoll, 1790 - Aanhaangsel Werk, Uitl. Kapellen (2-5): 134 - Locus typicus: "Päis des Caffres"
  • Papilio cenea acene Suffert, 1904 - Dt. Ent. Z. Iris 17 (1) : 92 - Locus typicus: Transvaal
  • Papilio cephonius Hopffer, 1865 - Stettin ent. Ztg 27 (1-3) : 132
  • Papilio dardanus ♀-f. leighi Poulton, 1911 - Proc. ent. Soc. Lond. 1911: xxxviii - Locus typicus: Natal; Kenya Unyori, Nord-Est di Kisumu
  • Papilio dardanus cenea ♀-f. aikeni van Son, 1956 - Ann. Transv. Mus. 22: 503 - Locus typicus: Transvaal settentrionale, boscaglia, Distretto di Pietersburg
  • Papilio dardanus cenea ♂-f.indiv. extensiflava Le Cerf, 1924 - Bull. Hill. Mus. 1 (3): 378 - Locus typicus: Natal
  • Papilio dardanus cenea ♀-f. hypolimnides Le Cerf, 1924 - Bull. Hill. Mus. 1 (3): 377 - Locus typicus: Pondoland occidentale
  • Papilio dardanus cenea ♀-f. infuscata van Son, 1956 - Ann. Transv. Mus. 22: 503 - Locus typicus: Durban
  • Papilio dardanus cenea ♀-f. natalica Le Cerf, 1924 - Bull. Hill. Mus. 1 (3): 377 - Locus typicus: Mozambico, Delagoa Bay
  • Papilio dardanus cenea ♀-f. neocenea Stoneham, 1951 - Butterflies of Western Kenya: 10 - Locus typicus: Sudafrica
  • Papilio dardanus cenea ♀-f. nigricans Storace, 1955 - Mem. Soc. ent. ital. 33: 124 - Locus typicus: Africa australe
  • Papilio dardanus cenea ♀-f. radiata Reuss, 1921 - Ent. Rundsch. 38: 23
  • Papilio dardanus cenea f. sylvicola van Son, 1949 - Transv. Mus. Mem. (3): 11 - Locus typicus: Foresta di Malta Forest, Distretto di Pietersburg, Transvaal; King William's Town; Mozambico, Delegoa Bay
  • Papilio dardanus cenea ♀-f. transiens Storace, 1955 - Mem. Soc. ent. ital. 33: 124 - Locus typicus: Natal
  • Papilio merope tibullus var. hippocoonides Haase, 1891 - Bibl. zool. 4 (8): 70 - Locus typicus: "Cap."
  • Papilio dardanus figinii Storace, 1962 - Doriana 3 (129): 2 - Locus typicus: Eritrea centrale, Dorfù, 1500 m. s.l.m. (Zona delle pendici orientali, presso Asmara) (presente negli altopiani dell'Eritrea)
  • Papilio dardanus antinorii ♀-f. protoniavioides Storace, 1962 - Boll. Soc. ent. ital. 92: 72 - Locus typicus: Dorfù in Eritrea (zona delle pendici orientali, presso Asmara, m. 1500 s.l.m.)
  • Papilio dardanus antinorii ♀-f. vaccaroi Storace, 1947 - Ann. Mus. civ. Nat. Giacomo Doria 63: 116 - Locus typicus: Eritrea, Dorfù, m. 1500 s.m. (presso Asmara)
  • Papilio dardanus figinii ♀-f. protomima Storace, 1962 - Doriana 3 (120): 3 - Locus typicus: Eritrea orientale presso Asmara (Dorfù) [Ethiopia]
  • Papilio dardanus flavicornis Carpenter, 1947 - Proc. R. Ent. Soc. Lond. (B) 16: 55 - Locus typicus: Kenya settentrionale, Monte Kulal
  • Papilio dardanus humbloti Oberthür, 1888 - Bull. Soc. ent. Fr. (6) 8: 40 - Locus typicus: Grande Comore[11]
  • Papilio dardanus meriones C. & R. Felder, 1865 - Reise Fregatte Novara, Bd 2 (Abth. 2) (1): 95 - Locus typicus: Madagascar, Provincia di Toamasina[12]
  • Papilio dardanus meriones ♂-f.indiv. palaeotypus Le Cerf, 1924 - Bull. Hill. Mus. 1 (3): 379 - Locus typicus: Madagascar, Maroansetra
  • Papilio dardanus meseres Carpenter, 1948 - Proc. R. Ent. Soc. Lond. (B) 17: 14 - Locus typicus: Kenya Colony, South Kavirondo, Suna (presente in Uganda, Kenya nordoccidentale, e Tanzania)
  • Papilio dardanus ♀-f. acenides Le Cerf, 1924 - Bull. Hill. Mus. 1 (3) : 375 - Locus typicus: Tanzania, Foresta di Mabira; Uganda
  • Papilio dardanus ♀-f. carpenteri Poulton, 1929 - Trans. ent. Soc. Lond. 77: 500 - Locus typicus: Kakindu Hill, Tanganica, lat. 1° 10'S., long. 31° 30'E, circa 30 miglia a ovest del Lago Vittoria; Uganda
  • Papilio dardanus ♀-f. dionysoides Aurivillius, 1907 - Ark. Zool. 3 (23): 1 - Locus typicus: Kibara, presso l'isola Ukerewe nel Lago Vittoria
  • Papilio dardanus ♀-f. dominicanoides Stoneham, 1933 - Bull. Stoneham Mus. (15): [2] - Locus typicus: Kenya Colony, Soy
  • Papilio dardanus ♀-f. epiplanemoides Stoneham, 1934 - Bull. Stoneham Mus. (19): [2] - Locus typicus: Kenya Colony, foresta di Kakamega
  • Papilio dardanus ♀-f. hippocoonatus Stoneham, 1933 - Bull. Stoneham Mus. (15): [2] - Locus typicus: Kenya Colony, Kitale
  • Papilio dardanus ♀-f. mixtus Aurivillius, 1907 - Ark. Zool. 3 (23): 4 - Locus typicus: Africa orientale (a Nord-Est di Nyanza]
  • Papilio dardanus ♀-f. pemtolipus Aurivillius, 1907 - Ark. Zool. 3 (23): 2 - Locus typicus: Kibara
  • Papilio dardanus ♀-f. planematus Stoneham, 1934 - Bull. Stoneham Mus. (19): [2] - Locus typicus: Kenya Colony, foresta di Kakamega
  • Papilio dardanus ♀-f. swynnertoni Poulton, 1929 - Trans. ent. Soc. Lond. 77: 500 - Locus typicus: Unyori (Nyangori), a nord-est di Kisumu
  • Papilio dardanus ♂-f. xanthocaudatus Stoneham, 1932 - Bull. Stoneham Mus. (13): 1 - Locus typicus: Kitale
  • Papilio dardanus xanthocaudatus ♀-f. briani Stoneham, 1944 - Bull. Stoneham Mus. (48): [2] - Locus typicus: Kenya Colony, Kitale
  • Papilio merope ♀-f. planemoides Trimen, 1904 - Proc. ent. Soc. Lond. 1903 : xli [41] - Locus typicus: Distretto di Kavirondo-Nandi nel Protettorato Britannico dell'Uganda; Angola
  • Papilio dardanus ochraceana Vane-Wright, 1995 - in Ackery, Smith & Vane-Wright, Carcasson's African Butterflies: 144 - Locus typicus: Kenya, Monte Marsabit (presente anche sul monte Nyiru)
  • Papilio dardanus cenea ochracea ♀-f. ochracea Poulton, 1924 - Proc. ent. Soc. Lond. 1924: xxvii [27], Locus typicus: Marsabit, sudest del Lago Rodolfo
  • Papilio dardanus ochracea Carpenter, 1948 - Proc. R. Ent. Soc. Lond. (B) 17: 16 (preocc. Papilio woodfordi var. ochracea Ribbe, 1897) - Locus typicus: Marsabit
  • Papilio dardanus ochracea ♀-f. atavica Storace, 1955 - Mem. Soc. ent. ital. 33: 123 - Locus typicus: Marsabit, 4.500 piedi, Provincia Nordorientale (Kenya)
  • Papilio dardanus ♀-f. ariadne Stoneham, 1951 - Butterflies of Western Kenya: 11
  • Papilio dardanus ♀-f. babingtonia Stoneham, 1951 - Butterflies of Western Kenya: 9
  • Papilio dardanus ♀-f. harmonia Stoneham, 1951 - Butterflies of Western Kenya: 11
  • Papilio dardanus ♀-f. jeanneli Le Cerf, 1912 - Bull. Soc. Ent. Fr. 1912: 290 - Locus typicus: Africa Orientale Britannica, Kijabé, 2.100 m, nella faglia di Kikuyu
  • Papilio dardanus ♀-f. millari Stoneham, 1951 - Butterflies of Western Kenya: 9
  • Papilio dardanus ♂-f. nairobianus Stoneham, 1932 - Bull. Stoneham Mus. (13): 2 - Locus typicus: Kenya Colony, Nairobi
  • Papilio dardanus var. polytrophus f. astarte Bryk & Peebles, 1932 - Mitt. Dt. Ent. Ges. 3: 10 - Locus typicus: Elmenteita, Kenya Colony
  • Papilio dardanus var. polytrophus f. protocenea Bryk & Peebles, 1932 - Mitt. Dt. Ent. Ges. 3: 10 - Locus typicus: Elmenteita, Kenya Colony
  • Papilio dardanus var. polytrophus f. punctimargo Le Cerf, 1912 - Bull. Soc. Ent. Fr. 1912: 336 - Locus typicus: Africa Orientale Britannica, Kijabé, 2.100 m, nella faglia di Kikuyu
  • Papilio dardanus ♀-f. poultoni Ford, 1936 - Trans. R. Ent. Soc. Lond. 85: 465 - Locus typicus: Kenya Colony, Nairobi
  • Papilio dardanus ♀-f. speciosa Le Cerf, 1912 - Bull. Soc. Ent. Fr. 1912: 290 - Locus typicus: Africa Orientale Britannica, Kijabé, 2.100 m, nella faglia di Kikuyu
  • Papilio dardanus nairobianus ♀-f. akechia Stoneham, 1951 - Butterflies of Western Kenya: 8 - Locus typicus: Nairobi
  • Papilio dardanus nairobianus ♀-f. akechiana Stoneham, 1951 - Butterflies of Western Kenya: 10
  • Papilio dardanus nairobianus ♀-f. neria Stoneham, 1951 - Butterflies of Western Kenya: 8
  • Papilio dardanus nairobianus ♀-f. neriana Stoneham, 1951 - Butterflies of Western Kenya: 11
  • Papilio dardanus polytrophus ♀-f. acenoides Reuss, 1921 - Ent. Rundsch. 38: 24
  • Papilio dardanus polytrophus ♀-f. albescens Reuss, 1921 - Ent. Rundsch. 38: 23
  • Papilio dardanus polytrophus ♀-f. hippocooninus Reuss, 1921 - Ent. Rundsch. 38: 23
  • Papilio dardanus polytrophus ♀-f. mixtoides Reuss, 1921 - Ent. Rundsch. 38: 24
  • Papilio dardanus polytrophus ♀-f. nigrescens Reuss, 1921 - Ent. Rundsch. 38: 23
  • Papilio dardanus polytrophus ♀-f. trophonoides Reuss, 1921 - Ent. Rundsch. 38: 24
  • Papilio dardanus tibullus ♀-f. dorippoides Trimen, 1909 - Trans. ent. Soc. Lond. 1908 (3): 554 - Locus typicus: Nairobi
  • Papilio dardanus storacei Gauthier, 1984 - Ent. Zs. 94: 314 - Locus typicus: Bioko centrale, 1.500 m
  • Papilio dardanus sulphureus Bernardi, Pierre & Nguyen, 1985 - Bull. Soc. Ent. Fr. 90: 1109
  • Papilio boosi Suffert, 1904 - Dt. Ent. Z. Iris 17 (1): 89 - Locus typicus: Dar-es-Salaam
  • Papilio cenea discopunctatus Suffert, 1904 - Dt. Ent. Z. Iris 17 (1): 92 - Locus typicus: Africa Orientale Tedesca
  • Papilio cenea maculatus Suffert, 1904 - Dt. Ent. Z. Iris 17 (1): 91 - Locus typicus: Africa Orientale Tedesca
  • Papilio cenea salaami Suffert, 1904 - Dt. Ent. Z. Iris 17 (1): 92 - Locus typicus: Dar-es-Salaam
  • Papilio dardanus ♀-f. melanoleuca Stoneham, 1951 - Butterflies of Western Kenya: 8 - Locus typicus: Bamburi, costa del Kenya
  • Papilio dardanus ♀-f. mombasicus Stoneham, 1951 - Butterflies of Western Kenya: 3 - Locus typicus: Protettorato del Kenya, Mombasa
  • Papilio dardanus var. tibullus ab. gomia Strand, 1911 - Dt. Ent. Z. Iris 25 (10/11): 121 - Locus typicus: Gomja
  • Papilio dardanus ♀-f. trimeni Poulton, 1906 - Trans. Ent. Soc. Lond. 1906 (2): 283 - Locus typicus: Zanzibar; Faglia di Kikuyu, Africa Orientale Britannica
  • Papilio dardanus tibullus ♀-f. lamborni Poulton, 1918 - in Eltringham, Trans. ent. Soc. Lond. 1917 (2-4): 335 - Locus typicus: Ufiomi, 35° 50'E, 4° 16'S

Iconografia[modifica | modifica wikitesto]

Note[modifica | modifica wikitesto]

  1. ^ a b (EN) Peter Brown, New Illustrations of Zoology containing fifty coloured plates of new curious, and Non-Descript Birds, with a few Quadrupeds, Reptiles and Insects. Together with a short scientific description of the same New Illust. Zool., Londra, B. White, maggio 1776, p. 136. URL consultato il 23 ottobre 2011.
  2. ^ a b c d e f g h i j David Carter, Andrea Sabbadini, Farfalle e falene. Guida fotografica a oltre 500 specie di farfalle e falene di tutto il mondo, 1ª ed., Milano, Fabbri Editori, marzo 1993 [1992], p. 304, ISBN 88-450-4452-1.
  3. ^ a b c (EN) Scoble, M. J., Higher Ditrysia, in The Lepidoptera: Form, Function and Diversity, seconda edizione, London, Oxford University Press & Natural History Museum, 2011 [1992], pp. 306-313, ISBN 978-0-19-854952-9, LCCN 92004297, OCLC 25282932.
  4. ^ a b H. Frederik Nijhout, Polymorphic mimicry in Papilio dardanus: mosaic dominance, big effects, and origins (PDF), in Evolution and Development, vol. 5, n. 6, 2003, pp. 579–592, DOI:10.1046/j.1525-142X.2003.03063.x. URL consultato il 1º novembre 2011.
  5. ^ Roland Trimen, On some remarkable mimetic analogies among African butterflies, in Transactions of the Linnean Society of London, vol. 26, 1869, pp. 497–522, DOI:10.1111/j.1096-3642.1869.tb00538.x.
  6. ^ a b J. Mallet, Batesian mimicry in Papilio dardanus, su ucl.ac.uk, 2001. URL consultato il 1º novembre 2011.
  7. ^ S. E. Cook, Vernon, J. G.; Bateson; M., Guilford, T., Mate choice in the polymorphic African swallowtail butterfly, Papilio dardanus: Male-like females may avoid sexual harassment., in Animal Behaviour, vol. 47, n. 2, 1994, pp. 389–397, DOI:10.1006/anbe.1994.1053. URL consultato il 1º novembre 2011.
  8. ^ a b c Funet, su ftp.ipv6.funet.fi. URL consultato il 1º novembre 2011 (archiviato dall'url originale il 20 dicembre 2016).
  9. ^ Charles Oberthür, Spedizione italiana nell'Africa Equatoriale. Risultati zoologici. Lepidotteri (parte II, tav. IX), in Annali del Museo civico di storia naturale di Genova, 1883, p. 711. URL consultato il 1º novembre 2011.
  10. ^ Caspar Stoll, Aanhangsel van het Werk, de Uitlandsche Kapellen Aanhaangsel Werk, (2-5): 43-184, pl. 9-42, 1790.
  11. ^ (FR) Charles Oberthür, Lépidoptères de la Grande-Comore, in Bulletin de la Sociètè Entomologique de France, vol. 6, n. 8, 1888, pp. 40-42. URL consultato il 1º novembre 2011.
  12. ^ C. & R. Felder, Reise der österreichischen Fregatte Novara um die Erde in den Jahren 1857, 1858, 1859 unter den Behilfen des Commodore B. von Wüllerstorf-Urbair. Zoologischer Theil. Band 2. Abtheilung 2. Lepidoptera. Rhopalocera Reise Fregatte Novara, Bd 2 (Abth. 2) (1): 1-136, pl. 1-21 (Rhop.), 1865.
  13. ^ Rothschild & Jordan, Some new African Papilios. Novit. Zool. 10 (3) : 488-490, 1903.
  14. ^ Ambroise Marie François Joseph Palisot de Beauvois, Insectes recueillis en Afrique et en Amérique, 1806.
  15. ^ William Forsell Kirby, Catalogue of the Lepidoptera (Rhopalocera, Sphingidae, Castniidae and Uraniidae) in the Museum of the Science and Art, Dublin, with remarks of new or interesting species Proc. R. Dublin Soc. (2) 2: 292-340, 1880.

Bibliografia[modifica | modifica wikitesto]

  • Bernardi, G., Pierre, J., and Nguyen, T. H., 1985 - Le polymorphisme et le mimétisme de Papilio dardanus Brown. Bul. Soc. Entomo. France 90: 106–155.
  • (EN) Capinera, J. L. (Ed.), Encyclopedia of Entomology, 4 voll., 2nd Ed., Dordrecht, Springer Science+Business Media B.V., 2008, pp. lxiii + 4346, ISBN 978-1-4020-6242-1, LCCN 2008930112, OCLC 837039413.
  • Carpenter, G. D. H., and Ford, E. B., 1933 - Mimicry. Methuen, London.
  • Caterino, M. S., and Sperling, F. A. H., 1999 - Papilio phylogeny based on mitochondrial cytochrome oxidase I and II genes. Mol. Phylogene. Evol. 11: 122–137.
  • Charlesworth, B., 1994 - The genetics of adaptation: lessons from mimicry. Am. Nat. 144: 839–847.
  • Charlesworth, D., and Charlesworth, B., 1975 - Theoretical genetics of Batesian mimicry. I. Single-locus models. J. Theoret. Biol. 55: 283–303.
  • Charlesworth, D., and Charlesworth, B., 1975 - Theoretical genetics of Batesian mimicry. II. Evolution of supergenes. J. Theoret. Biol. 55: 305–324.
  • Charlesworth, D., and Charlesworth, B., 1975 - Theoretical genetics of Batesian mimicry. III. Evolution of dominance. J. Theoret. Biol. 55: 325–337.
  • Clarke, C., Clarke, F.M.M., Collins, S. C., Gill, A. C. L., and Turner, J. R. G., 1985 - Male-like females, mimicry and transvestitism in butterflies (Lepidoptera: Papilionidae). Syst. Entomol. 10: 257–283.
  • Clarke, C. A., Gordon, I. J., Smith, C. R., and Vane-Wright, R. I., 1991 - Phylogenetic relationships of three African swallowtail butterflies, Papilio dardanus, P. phorcas and P. constantinus: new data from hybrids (Lepidoptera: Papilionidae). Syst. Entomol. 16: 257–273.
  • Clarke, C. A., Sheppard, P. M., 1958 - Genetic and race-crosses in Papilio dardanus Brown. Proceedings of the Royal Entomological Society of London (Series C) XXIII, pp. 1-3, 8-9.
  • Clarke, C. A., Sheppard, P. M., 1958 - A genetic investigation of mimicry. Proceedings of the 10th International Congress of Genetics II, pp. 52-53.
  • Clarke, C. A., Sheppard, P. M., 1959 - The genetics of some mimetic forms of Papilio dardanus Brown and P. glaucus Linn. Journal of genetics, LVI, pp. 236-260.
  • Clarke, C. A., Sheppard, P. M., 1959 - The genetics of Papilio dardanus Brown. I. Race cenea from S. Africa. Genetics XLIV, pp. 1347-1358.
  • Clarke, C. A., Sheppard, P. M., 1960 - The genetics of Papilio dardanus Brown. II. Race dardanus, polytrophus, meseres and Tibullus. Genetics XLV, pp. 439-457.
  • Clarke, C. A., Sheppard, P. M., 1960 - The genetics of Papilio dardanus Brown. III. Race antinorii from Abyssinia and race meriones from Madagascar. Genetics 45: 683–698.
  • Clarke, C. A., Sheppard, P. M., 1960 - The evolution of mimicry on the butterfly Papilio dardanus. Heredity, XIV, pp. 163-173.
  • Clarke, C. A., Sheppard, P. M., 1960 - Super-genes and mimicry. Heredity, XIV, pp. 175-185.
  • Clarke, C. A., Sheppard, P. M., 1960 - The evolution of dominance under disruptive selection. Heredity 14: 23–87.
  • Clarke, C. A., Sheppard, P. M., 1962 - The genetics of the mimetic butterfly Papilio glaucus. Ecology, XLIII, pp. 159-161.
  • Clarke, C. A., Sheppard, P. M., 1962 - The genetics of Papilio dardanus Brown. IV. Data on race ochracea, race flavicornis, and further information on races polytrophus and dardanus. Genetics 47: 909–920.
  • Clarke, C. A., Sheppard, P. M., 1963 - Interactions between major genes and polygenes in the determination of the mimetic patterns of Papilio dardanus. Evolution, XIV, pp. 404-413.
  • Clarke, C. A., Sheppard, P. M., 1971 - Further studies on the genetics of the mimetic butterfly Papilio memnon L. Philosophical transactions of the Royal Society of London, CCLXIII, pp. 35-70.
  • Clarke, C. A., Sheppard, P. M., 1972 - Genetics of the mimetic butterfly Papilio polytes. Philosophical transactions of the Royal Society of London, CCLXIII, pp. 431-458.
  • Clarke, C. A., Sheppard, P. M., 1975 - Hybrids of P. dardanus x P. phorcas, and others. Proc. R. ent Soc. Lond. (39): 37-40
  • Cott, H. B., 1940 - Adaptive colouration in animals, London.
  • Clarke, C. A., Sheppard, P. M., and Thornton, I. W. B., 1968 - The genetics of the mimetic butterfly Papilio memnon L. Philos. Trans. R. Soc. Lond. B 254: 37–89.
  • Fisher, R. A., 1930 - The Genetical Theory of Natural Selection. Oxford University Press, Oxford.
  • Ford, E. B., 1936 - The genetics of Papilio dardanus Brown (Lep.). Trans. Entomol. Soc. Lond. 85: 435–466.
  • Ford, E. B., 1953 - The genetics of polymorphism in the Lepidoptera. Adv. Genet. 5: 43–87.
  • Gilchrist, M. A., and Nijhout, H. F., 2001 - Nonlinear developmental processes as sources of dominance. Genetics 159: 423–432.
  • Koch, P. B., and Nijhout, H. F., 2002 - The role of wing veins in colour pattern development in the butterfly Papilio xuthus (Lepidoptera: Papilionidae). Eur. J. Entomol. 99: 67–72.
  • (EN) Kükenthal, W. (Ed.), Handbuch der Zoologie / Handbook of Zoology, Band 4: Arthropoda - 2. Hälfte: Insecta - Lepidoptera, moths and butterflies, a cura di Kristensen, N. P., collana Handbuch der Zoologie, Fischer, M. (Scientific Editor), Teilband/Part 35: Volume 1: Evolution, systematics, and biogeography, Berlino, New York, Walter de Gruyter, 1999 [1998], pp. x + 491, ISBN 978-3-11-015704-8, OCLC 174380917.
  • Nijhout, H. F., 1985 - Independent development of homologous pattern elements in the wing patterns of butterflies. Dev. Biol. 108: 146–151.
  • Nijhout, H. F., Wray, G. A., and Gilbert, L. E., 1990 - An analysis of the phenotypic effects of certain color pattern genes in Heliconius (Lepidoptera: Nymphalidae). J. Linn. Soc. 40: 357–372.
  • Nijhout, H. F., 1991 - The Development and Evolution of Butterfly Wing Patterns. Smithsonian Institution Press, Washington, DC.
  • Nijhout, H. F., 1994 - Developmental perspectives on the evolution of butterfly mimicry. BioScience 44: 148–157.
  • Paulsen, S. M., 1994 - Quantitative genetics of butterfly wing patterns. Dev. Genet. 15: 79–91.
  • Paulsen, S. M., 1996 - Quantitative genetics of the wing color pattern in the buckeye butterfly (Precis coenia and Precis evarete): evidence against the constancy of G. Evolution 50: 1585–1597.
  • Paulsen, S. M., and Nijhout, H. F., 1993 - Phenotypic correlation structure among elements of the color pattern in Precis coenia (Lepidoptera: Nymphalidae). Evolution 47: 593–618.
  • Poulton, E. B., 1906 - Mimetic Forms of Papilio dardanus (merope) and Acraea johnstoni. Trans. Ent. Soc. Lond. 1906 (2): 281-320, pl. 17-22
  • Poulton, E. B., 1924 - Papilio dardanus, the most wonderful butterfly in the world. J. East Afr. Uganda Nat. Hist. Soc. 209: 4–22.
  • (EN) Scoble, M. J., The Lepidoptera: Form, Function and Diversity, seconda edizione, London, Oxford University Press & Natural History Museum, 2011 [1992], pp. xi, 404, ISBN 978-0-19-854952-9, LCCN 92004297, OCLC 25282932.
  • Sheppard, P. M.. 1959 - The evolution of mimicry; a problem in ecology and genetics. Cold Spring Harbor Symp. Quant. Biol. 24: 131–140.
  • Sokal, R. R., and Rohlf, F. J., 1981 - Biometry. Freeman, SanFrancisco,CA.
  • (EN) Stehr, F. W. (Ed.), Immature Insects, 2 volumi, seconda edizione, Dubuque, Iowa, Kendall/Hunt Pub. Co., 1991 [1987], pp. ix, 754, ISBN 978-0-8403-3702-3, LCCN 85081922, OCLC 13784377.
  • Turner, J. R. G., 1963 - Geographical variation and evolution in the males of the butterfly Papilio dardanus Brown (Lepidoptera: Papilionidae). Trans. R. Entomol. Soc. Lond. 115: 239–259.
  • Turner, J. R. G., 1977 - Butterfly mimicry: the genetical evolution of an adaptation. Evol. Biol. 10: 163–206.
  • Vane-Wright, R. I., 1976 - An alternative hypothesis on the evolution of Papilio dardanus Brown. Proc. R. Entomol. Soc. Lond. 41: 1–7.
  • Vane-Wright, R. I., Raheem, D. C., Cieslak, A., and Vogler, A. P., 1999 - Evolution of the mimetic African swallowtail butterfly Papilio dardanus: molecular data confirm relationships with P. phorcas and P. constantinus. Biol. J. Linn. Soc. 66: 215–229.
  • Vane-Wright, R. I., and Smith, C. R., 1991 - Phylogenetic relationships of three African swallowtail butterflies, Papilio dardanus, P. phorcas and P. constantinus: cladistic analysis (Lepidoptera: Papilionidae). Syst. Entomol. 16: 275–291.
  • Vane-Wright, R. I., and Smith, C. R., 1992 - Occurrence and significance of natural hybrids between Papilio dardanus and P. phorcas (Lepidoptera: Papilionidae). Syst. Entomol. 17: 269–272.

Voci correlate[modifica | modifica wikitesto]

Altri progetti[modifica | modifica wikitesto]

Collegamenti esterni[modifica | modifica wikitesto]