Terminologia giuridica latina

La lista di termini legali latini si riferisce a quei termini entrati soprattutto nel common law. Il diritto di origine anglosassone si distacca dalla tradizione del diritto giustinianeo e attraverso esso, del diritto romano, ma gli uomini di cultura parlavano spesso latino e pertanto molti termini latini divennero usuali anche nel diritto inglese e, attraverso esso, in quello statunitense.

Praticamente, quindi in tutto il mondo, sia pure qualche volta con accezioni differenti e spesso con pronunce all'inglese i termini seguenti sono usati in tutto il mondo giuridico.

A

• A fortiori
• A posteriori
• A priori
• A quo
• Ab extra
• Ab initio
• Ab intestato
• Actio libera in causa
• Actus reus
• Ad colligenda bona
• Ad hoc
• Ad hominem
• Ad idem
• Ad infinitum
• Ad litem
• Ad personam
• Ad probationem
• Ad substantiam
• Ad quod damnum
• Ad valorem
• Accipiens
• Aditio hereditatis
• Aemulatio
• Affectio societatis
• Affidavit
• Aliud pro alio
• Aliquid novi
• Alter ego
• A mensa et thoro
• Amicus curiae
• Animus auctoris
• Animus nocendi
• Animus socii
• Arguendo
• Auctor delicti
• Auctor intellectualis

B

• Bona fide
• Bona vacantia
• Banco iudicis
• Brevi manu

C

• Cadit quaestio
• Capital
• Captatio benevolentiae
• Casus belli
• Cause
• Caveat
• Caveat emptor
• Certiorari
• Ceteris paribus
• Cogitationis poenam nemo patitur
• Compos mentis
• Compos sui
• Condicio sine qua non
• Consensus facit legem
• Consuetudo pro lege servatur
• Contra
• Contra bonos mores
• Contra legem
• Contradictio in adiecto
• Contra proferentem
• Coram non iudice
• Corpus
• Corpus delicti
• Corpus detinendi
• Corpus iuris
• Corpus iuris civilis
• Corpus iuris secundum
• Cui bono
• Cuius est solum eius est usque ad coelum et ad inferos
• Cuius regio, eius religio
• Culpa in vigilando
• Curia advisari vult
• Custos morum

D

• De bonis asportatis
• Debellatio
• De bonis non administratis
• De cuius
• De die in diem
• De facto
• De futuro
• De integro
• De iure
• De lege ferenda
• De lege lata
• De minimis
• De minimis non curat lex
• De mortuis nil nisi bonum
• De novo
• De plano
• De probrum
• De qua
• De repetundis
• De vi
• Defalcation
• Delatio hereditatis
• Delegatio promittendi
• Delegatio solvendi
• Delegatus non potest delegare
• Deminutio iuris
• Dicta
• Dictum
• Dictum et promissum
• Dies a quo non computatur in termino
• Doli incapax
• Domicilium citandi et executandi
• Dominium plurium in solidum
• Dominium pro parte pro indiviso
• Dubia in meliora partem interpretari debent
• Duces tecum

E

• Ei incumbit probatio qui dicit
• Eiusdem generis
• Eo nomine
• Eptio non tollit locatum
• Erga omnes
• Ergo
• Erratum
• Error in iudicando
• Error in procedendo
• Esse
• Et al
• Et cetera
• Et seq
• Ex aequo et bono
• Ex ante
• Ex cathedra
• Ex concessis
• Ex delicto
• Ex facie
• Ex gratia
• Ex matre
• Ex nunc
• Ex officio
• Ex parte
• Ex post
• Ex post facto
• Ex proprio motu
• Ex rel
• Ex propriis sensibus
• Ex turpi causa non oritur actio
• Exempli gratia
• Expressio unis est exclusio alterius
• Ex tunc
• Ex uxore

F

• Facio ut des
• Facio ut facias
• Falsus procurator
• Felo de se
• Ferae naturae
• Fiat iustitia ruat caelum
• Fieri facias
• Flagrante delicto
• Forum conveniens
• Forum non conveniens
• Functus officio

G

• Gravamen
• Guardian ad litem

H

• Habeas corpus
• Habemus Papam

I

• Idem debitum
• Ignorantia iuris non excusat
• Illo tempore
• Imprimatur
• In absentia
• In bonam partem
• In camera
• In curia
• In esse
• In extenso
• In extremis
• In flagrante delicto
• In forma pauperis
• In futoro
• In haec verba
• In lieu
• In limine
• In loco parentis
• In omnibus
• In pari delicto
• In pari materia
• In personam
• In pleno
• In prope persona
• In propria persona
• In re
• In re ipsa
• In rem
• In situ
• In solidum
• In terrorem
• In terrorem clause
• In toto
• Inadimpleti contractus
• Inaudita altera parte
• Indicia
• Infra
• Innuendo
• Inter alia
• Inter arma enim silent leges
• Inter rusticos
• Inter se
• Inter vivos
• Interversio tituli
• Intra
• Intra fauces terra
• Intra legem
• Intra moenia
• Intra vires
• Intuitus personae
• Ipse dixit
• Ipsissima verba
• Ipso facto
• Iura novit curia
• Iurat
• Iuris et de iure
• Ius
• Ius ad aedificandum
• Ius ad bellum
• Ius civile
• Ius cogens
• Ius commune
• Ius exclusivae
• Ius gentium
• Ius in bello
• Ius inter gentes
• Ius naturale
• Ius persequendi
• Ius postulandi
• Ius praeferendi
• Ius primae noctis
• Ius publicum europaeum
• Ius sanguinis
• Ius soli

L

• Lacunae
• Leges humanae nascuntur, vivunt, moriuntur
• Legitime
• Lex communis
• Lex lata
• Lex posterior derogat priori
• Lex retro non agit
• Lex scripta
• Lex specialis derogat legi generali
• Lex superior derogat legi inferiori
• Liberum veto
• Lingua franca
• Lis pendens
• Locus
• Locus delicti
• Locus in quo
• Locus poenitentiae

M

• Magna Carta
• Magnum opus
• Male fide
• Malum in se
• Malum prohibitum
• Mandamus
• Mare clausum
• Mare liberum
• Mens rea
• Modus operandi
• Mos pro lege
• Motion in limine
• Mutatis mutandis L.S. "locus sigilli

N

• Ne exeat
• Ne bis in idem
• Nemo dat quod non habet
• Nemo debet esse iudex in propria
• Nemo iudex in causa sua
• Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet
• Nemo sibi titulum adscribit
• Nexus
• Nihil dicit
• Nil
• Nisi
• Nisi prius
• Nolle prosequi
• Nolo contendere
• Non bis in idem
• Non compos mentis
• Non constat
• Non est factum
• Non faciat malum, ut inde veniat bonum
• Non liquet
• Non obstante verdicto
• Non profit
• non sequitur
• Nota bene
• Nulla bona
• Nulla poena sine lege
• Nullum crimen, nulla poena sine praevia lege poenali
• Nunc pro tunc
• Nemini res sua servit

O

• Obiter dictum
• onus probandi
• ope legis
• Opinio iuris sive necessitatis

P

• Pacta sunt servanda
• Pactum de contrahendo
• Pactum de quota litis
• Pactum in favorem tertii
• Pactum reservati dominii
• Pactum successorium
• Par delictum
• Parens patriae
• Pater familias
• Pendente lite
• Per
• Per capita
• Per compulsum
• per contra
• Per curiam
• Per diem
• Per facta concludentia
• Per minas
• Per pro
• Per quod
• Per relationem
• Per se
• Per stirpes
• Persona non grata
• Posse comitatus
• Post mortem
• Post mortem auctoris
• Praetor peregrinus
• Pretium doloris
• Prima facie
• Primogeniture
• Prius quam exaudias ne iudices
• Probatio vincit praesumptionem
• Pro bono
• Pro bono publico
• Pro forma
• Pro hac vice
• Pro per
• Pro rata temporis
• Pro se
• Pro tanto
• Pro tem
• Pro tempore
• Pro veritate
• Propria persona

Q

• Quaeritur
• Quaere
• Quantum
• Quantum meruit
• Quasi
• Quid pro quo
• Qui pro quo
• Quo ante
• Quoad hoc

R

• Ratio decidendi
• Ratio scripta
• Rebus sic stantibus
• Res iudicata
• Res gestae
• Res ipsa loquitur
• Res nullius
• Res publica
• Res publica christiana
• Respondeat superior
• Restitutio in integrum
• Reiectis contrariis

S

• Salus populi est suprema lex
• Scandalum magnatum
• Scandalum magnum
• Scienter
• Scintilla
• Scire facias
• Scire feci
• Se defendendo
• Sedes matriae
• Semble
• Seriatim
• Sine die
• Sine qua non
• Situs
• Stare decisis
• Stricto sensu
• Sua sponte
• Sub iudice
• Sub modo
• Sub nomine
• Sub silentio
• Sub poena
• Subpoena ad testificandum
• Subpoena duces tecum
• Suggestio falsi
• Sui generis
• Sui iuris
• Summum ius, summa iniuria
• Suo moto
• Supersedeas
• Suppressio veri
• Supra
• Servitus in faciendo consistere nequit

T

• Terra nullius
• Trinoda necessitas

U

• Uberrima fides
• Ubi maior minor cessat
• Ultra dimidium
• Ultra posse nemo obligatur
• Ultra vires
• Universitas facti
• Universitas personarum
• Universitas rerum
• Uno contextu
• Uno flatu
• Usucapio
• Usufructus
• Uti possidetis

V

• Vacatio legis
• Vel non
• Venire contra factum proprium
• Veto
• Vice versa
• Vide
• Videlicet
• Vigilantibus non dormientibus aequitas subvenit
• Vis maior
• Vitium in contrahendo
• Vocatio iudicis
• Volenti non fit iniuria

Bibliografia

• Umberto Albanese, Massime, enunciazioni e formule giuridiche latine, Milano, Hoepli, 1997.
• Italo Bellina, Salvis juribus. Il latino degli avvocati, 2ª ed., Torino, UTET, 1998.
• Paride Bertozzi, Dizionario dei brocardi e dei latinismi giuridici, 6ª ed., Milano, IPSOA Editore, 2009.
• Luigi De-Mauri, Regulae juris, 6ª ed., Torino, Bocca, 1912 (ristampa Milano, Hoepli, 1984).
• Federico Del Giudice, Il latino in tribunale. Brocardi e termini latini in uso nella prassi forense, 2ª ed., Napoli, Esselibri Simone, 2005.
• Antonio Guarino, Dizionario giuridico romano. Dizionario storico del diritto italiano ed europeo, 4ª ed., Napoli, Esselibri Simone, 2006.
• Edoardo Mori, Dizionario dei termini giuridici e dei brocardi latini, 7ª ed., Piacenza, Casa editrice La tribuna, 2011.

Voci correlate

• Brocardo