Gens Artoria

Da Wikipedia, l'enciclopedia libera.
Vai alla navigazione Vai alla ricerca
Trascrizione del 1887 della iscrizione sul sarcofago di Lucio Artorio Casto a Podstrana[1].

La gens Artoria era una gens romana del rango equestre. Un numero cospicuo di membri è conosciuto attraverso le fonti epigrafiche e scritte. Durante gli ultimi anni dell'Impero alcuni di loro entrarono a far parte del rango senatorio.

Origini[modifica | modifica wikitesto]

Negli anni sono state proposte diverse origini linguistiche per il gentilizio Artorius. Schulze, Herbig e Salomies suggeriscono che l’origine del nomen venga dall'etrusco Arnthur ma la latinizzazione in Artor è alquanto forzata.[2][3][4] Altri studiosi hanno proposto un'origine messapica identificando il gentilizio nel nome Artorres[5], un gentilizio dello stesso tipo di Platorres e Taotorres che trovano corrispondenze nei gentilizi romani.[6] Altri invece hanno suggerito una derivazione del nome gallese “Arthur” dal gentilizio "Artorius".

Praenomina[modifica | modifica wikitesto]

I principali prenomi degli Artorii erano Lucio, Caio, Marco e Quinto, quattro dei nomi più comuni in tutta la storia romana. I prenomi meno usati degli Artorii includeva Gneo, Sesto e Tito, e ci sono alcuni esempi di altri nomi.

Rami e cognomina[modifica | modifica wikitesto]

Gli Artorii non sembrano essere stati divisi in famiglie distinte, ma alcuni di essi usavano cognomi comuni, come Secundus, che di solito indicava il figlio più giovane.

Membri illustri[modifica | modifica wikitesto]

Equestri e Senatori[modifica | modifica wikitesto]

Liberti[modifica | modifica wikitesto]

  • Marcus Artorius Primus, datato 55 a.C., Pompei, liberto e architetto del teatro grande a Pompei.[43][44]
  • Marcus Artorius Philero, Pompei, liberto la cui tomba si trova vicino l'Anfiteatro e la tomba di Lollia Chelidon presso Porta Nolana.[45]

Note[modifica | modifica wikitesto]

  1. ^ Jackson, pp. 166-7.
  2. ^ Schulze, p. 338.
  3. ^ Herbig, p. 98.
  4. ^ Salomies, p. 68.
  5. ^ Santoro, pp. 271-293.
  6. ^ Faggiani, p. 102.
  7. ^ CIL XIV, 03100.
  8. ^ Quadrigarius, VI, 9.
  9. ^ Quintilianus, IX, 1.
  10. ^ CIL I, 00683.
  11. ^ Smyrna 987, IG II² 4116, ID 1589.
  12. ^ CIL I, 01642, CIL I, 00005,CIL I, 00011, CIL I, 00068, CIL I, 02886.
  13. ^ CIL VI, 00090.
  14. ^ a b c CIL VI, 31761.
  15. ^ SEG 50, 1044.
  16. ^ Fedro, IV, fabula V.
  17. ^ CIL VIII, 26517.
  18. ^ CIL X, 08208.
  19. ^ Tuck, p. 47.
  20. ^ Flavius Josephus, VI, 3.
  21. ^ NSA, 1965-45.
  22. ^ Tacitus, Annales, XV. 71.
  23. ^ CIL VI, 32929.
  24. ^ CIL VI, 01928.
  25. ^ CIL XIV, 04642.
  26. ^ CIL XI, 2910.
  27. ^ Malcor, Trinchese, Faggiani, pp. 422,426,427.
  28. ^ CIL III, 1919, CIL III, 12791, CIL XV, 08090.
  29. ^ Bass, p. 273.
  30. ^ Shukriu, p. 571.
  31. ^ CIL IX, 338.
  32. ^ AE 1939, 00058,AE 1961, 00195,AE 2006, 01586,AE 2006, 01587,CIL III, 14195, 27, IGLTyr 00023, IGLTyr 00022.
  33. ^ Sire, p. 23.
  34. ^ CIL XV, 07462,
  35. ^ ICUR-01, 00081.
  36. ^ a b CIL VI, 30130.
  37. ^ AE 1937, 00034.
  38. ^ IGUR II 371.
  39. ^ Festus, Prefazione.
  40. ^ Brouwer, p. 208.
  41. ^ SJC-2015-31.
  42. ^ Braund, Osgood, p. 73.
  43. ^ CIL X, 00807, CIL X, 00841.
  44. ^ Treccani, Artorius Primus, Marcus.
  45. ^ ImpPomp add-2.

Bibliografia[modifica | modifica wikitesto]

Fonti primarie
Fonti moderne
  • Thomas Graham Jackson, Dalmatia, the Quarnero and Istria, II, Oxford, Clarendon press, 1887.
  • Paul Sire, King Arthur's European Realm: New Evidence from Monmouth's Primary Sources, McFarland, 2014, ISBN 978-0-7864-7801-9.
  • Wilhelm Schulze, Zur Geschichte Lateinischer Eigennamen, Berlin, Weidmann, 1966 [1904].
  • Gustav Herbig, Tituli Faleriorum Veterum Linguis Falisca et Etrusca Conscripti, Lipsia, Barth, 1910.
  • Olli Salomies, Die römischen Vornamen, Helsinki, Societas Scientiarum Fennica, 1987, ISBN 978-951-653-147-5.
  • Ciro Santoro, Per la nuova iscrizione messapica di Oria, in La Zagaglia, n. 27, settembre 1965, pp. 271–293. "La Nuova Epigrafe Messapica", in Ricerche e Studi, vol. 12, pp. 45-60 (1979).
  • Alessandro Faggiani, Gens Artoria, 2016, ISBN 978-0-244-42188-5.
  • Steven L. Tuck, Latin Inscriptions in the Kelsey Museum: The Dennison and De Criscio Collections, University of Michigan Press, 2005, ISBN 978-0-472-11516-7.
  • Monika Verzdr Bass, A proposito dell'allevamento dell'alto Adriatico (PDF), in Antichità Altoadriatiche XXIX, I, 1987.
  • di G. A. Mansuelli, ARTORIUS PRIMUS, Marcus, in Enciclopedia dell'Arte Antica, Treccani, 1958.
  • Hendrik H. J. Brouwer, Bona Dea, BRILL, 1989, ISBN 90-04-08606-4.
  • Susanna Braund e Josiah Osgood, A Companion to Persius and Juvenal, 2012.
  • Edi Shukriu, Two labyrinths and Dardanian, Greek and Roman relations, 5° colloque international sur l’Illyrie méridionale et l’Epire dans l’antiquité, Grenoble, 8-11 octobre 2008, II, Paris, CRHIPA – De Boccard, 2010.
  • Linda Malcor, Antonio Trinchese e Alessandro Faggiani, Missing Pieces: A New Reading of the Main Lucius Artorius Castus Inscription, in Journal of Indo-European Studies, vol. 47, 3 e 4, Autunno/Inverno 2019, pp. 415-437.
  • Licia Vlad Borelli, Un Impegno per Pompei, Mailand (1983).
  • AA. VV., Le Epigrafi romane di Canosa, Edipuglia, Bari (1990).
  • Richard Alston, Soldier and Society in Roman Egypt, Routledge, London (1995).
  • Mike Ashley, A Brief History of King Arthur 2013.
  • Eugen Bormann, Inscriptiones Aemiliae et Etruriae, 1966.
  • Jasper Burns, Great Women of Imperial Rome:Mothers and Wives of the Caesars, Routledge, London (2007).
  • Brian Campbell, The Roman Army, 31 BC - AD 337:A Sourcebook, Routledge, London (1994).
  • Antonio Cocchi, The Life of Asclepiades, 2001.
  • Alison Cooley, The Cambridge Manual of Latin Epigraphy, MPG Book Group, Cambridge (2012).
  • Edward Dąbrowa, Legio X Fretensis, Frank Steiner Verlag, Stuttgart (1993).
  • James L. Franklin, Pompeis Difficile Est,The University of Michigan Press, Michigan (1999).
  • Alessandro Galimberti, Erodiano e Commodo, Vandenhoeck & Ruprecht, Gottingen (2014).
  • Christopher H. Hallett, The Roman Nude, Oxford University Press, Oxford (2005).
  • L. J. F. Keppie, Legions and Veterans, Frank Steiner Verlag, Stuttgart (2000).
  • Ivy Livingston, A Linguistic Commentary on Livius Andronicus, Routledge, New York (2004).
  • Valerius Maximus Henry J. Walker, Memorable Deeds and Saying, Hackett Pub., Indianapolis (2004).
  • Frank McLynn, Marcus Aurelius, Capo Press, Cambridge (2009).
  • Walter O. Moeller, Wool Trade of Ancient Pompeii, Brill, Leiden (1976).
  • Carolus Patin, Commentarii in antiqua monumenta Aureliae Triphaenae.
  • Giovanni Poleni, Utriusque thesauri antiquitatum romanorum graecarumque.
  • J.E.H. Spaul, Ala I Pannonorium, Dr. Rudolf Habelt, Bonn (1995).
  • Silvia Strassi, L’archivio di Claudius Tiberianus da Karanis, de Gruyter, Berlino (2008).
  • Joseph Thomas, The Universal Dictionary of Biography and Mythology, New York (2013).
  • Elisabetta Todisco, I veterani in Italia in età imperiale, Edipuglia, Bari (1999).
  • Wardle D.,Suetonius., Life of Augustus, Oxford,University Press, Oxford (2014).
  • A.S. Esmonde-Cleary, The Ending of Roman Britain, B.T. Batsford Ltd, London (1989).
  • M.I. Finley, Studies in Ancient Society, Routledge, London (1974).
  • Thomas Mortimer, A new history of England, London (1764).
  • Anthony R. Birley, The Roman Government of Britain, Oxford University Press, Oxford (2005).
  • Guido Migliorati, Iscrizioni per la ricostruzione storica dell'impero romano, EDUCatt, Milano (2011).
  • Joan P. Alcock, A Brief History of Roman Britain, Robinson, London (2011).
  Portale Antica Roma: accedi alle voci di Wikipedia che trattano di Antica Roma