Memorias din um vegl

Da Wikisource.
romancio

Alexander Balletta 1896 Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, I.djvu Memorias din um vegl Intestazione 6 febbraio 2016 25% Da definire


[p. 645 modifica]

ALEXANDER BALLETTA.

Memorias din um egl.

Novella originala.

(Nach dem Autograph des Verfassers).

Pli che settonta unvierns han blihiu mes caveigls;mes mauns tremblan, 5 … miu pass ei vacillonts; ils eigls han piars lur splendur. Cura ch' ils auters abandunan nies vitg per guder l' aria pli pura dils cuolms, cura che la giuventetgna sedivertescha sin praus verdegonts et ella frestgia umbriva della puméra, sto jeu secuntentar de seser davon casa e spitgiar tocch' in pietus vischin vegn per scatschar la liunga uriala al pauper 10 vigliuord . . . . E tonaton ei quei buca adina stau aschia. Era jeu hai semiau atras ils dulschs siemmis della giuventetgna, era jeu currevel ded in temps per cuolms e valls, gleiti partgirond las muntaneras sillas alps, gleiti persequitond de peza en pe(r)[z]a ils camuotschs. Giè, jeu hai udiu urlar ils canuns en las battaglias e fatg frunt aigl eungel della mort 15 en mellis prigels. Co tut quei varga, la dolur sco il legerment, ils buns, sco ils sch[li]ats dis! Tgi havess po mai patertgiau, che tut semidass aschia en paucs decennis!! . . Pilver, jeu hai stoviu far atras bia sin quest mund, mo bugien confe[ss]el jeu, ch' il maun digl Omnipotent ha manau mei miraculusamein … silla via della vita. Bein savens, cura ch' jeu sesel persuls sut 20 il pumér davon casa, patratgel jeu vid ils dis vergai e vezel allura, che jeu hai fatg experienzas, che pudessen forsa esser utilas adin ni a lauter de vus giuvens amitgs. Cun in maun tramblont vi jeu pia, avont che la mort siari per adina mes égls, notar enqual scena ord mia liunga veta. Tadlei et haveis pazienzia cun in pauper um vegl! 25

I.


Napoleon I., quei grond gieneral, quei signur dellas battaglias, era turnaus da St. Elba, nua che ses inimitgs havevan bandischau el. L' entira Frontscha, l' armada e ses vegls marschalls eran sedeclarai en sia favur ed en triumph haveva il Caesar dil XIX. tschentaner teniu siu ingress a 30 Paris. Ils Bourbons surpri de terrur, eran fugi senza la mendra resistenza a Gent. La regenza dils 100 dis haveva entschiet a Napoleon seseva per la secunda gada sin il tron imperial. L' entira Europa tromblont davont il gigant corsic, radunescha sin tala nova sias armadas e declara l' ujarra agl imperatur. Mo il pievel franzos cuora sut las armas per defender 35 … la patria. In immens enthusiasmus arda en tut ils cors, veterans e giuventetgna seressambleschan entuorn las bandieras victoriusas de Bonaparte, et era jeu, che sesanflavel da quei temps a Paris, hai suondau il gienerus exempel de quels patriots e priu la cocarda franzosa. In bi di de stad ser[e]mettan las truppas dil grond imperatur, plein curascha e 40 speronza, en marsch; Napoleon sez a la testa. A Ligny, ellas tiarras bassas, Romanische Forschungen VIII. 45 [p. 646 modifica]

706 Alexander Balletta … havein nus gudognau ina grondiusa victoria enconter ils Prussians. La steila de Napole(u)[o]n pareva puspei de splendir, sco els dis de sia grondezia … e pussonza, mo il signur dils signurs haveva decidiu auter. Il terribel di de Waterloo ha sfraccau il tron dil Cors, scatschau el de sia biala 5 Frontscha e ligiau il herox vid las greppas inhospitalas de St. Helena, nua che la bassa invidia e l' infamadat della Britania han dau la mort al vincitur de Marengo e d' Austerliz! Nus stovein turnar anavos tier la battaglia de Waterloo. La terribla vusch ded in enorma artilleria, il grir dils blessai e dils moribunds, las 10 caricas della cavaleria, la puorla, che tut cuvreva — tut quei vi jeu e sai jeu a vus buca descriver. Igl aungel della mort ha fatg quei di ina horribla raccolta e millis dils pli bravs guerriers cuvrevan cun lur tgierp il camp de battaglia. Jeu sesanflavel en las emprimas rietschas de nies regiment, ch' era 15 commondaus dad in excellent offizier, il vegl colonell L . . . . . , da tuts carezaus sco in bab. Nus dovevan prender ina batteria, che digl ault dina collinetta fagieva enorms donns a nossas truppas. Nies colonell a la testa marschein nus curaschusamein vinavon, schegie che las ballas e bombas sfraccavan ensemen entirs platons. Mo nus udevan nuot auter, 20 che la canera dils schumbers, che battevan a carica, e vezevan nuot auter, ch' ils canuns, che nus dovevan prender. Schon eran nus leu per gudognar l' altezia, cura ch' in corps de dragoners prussians, zuppaus tochen lura, nus attacca annetgamein e nus betta anavos, malgrad nossa veramein heroica defensium defensiun. Nies bi regiment era dispiars, disfatgs compleinamein. 25 En il tumult haveva jeu pers miu venerau colonell ord ils égls . . . dovess el esser morts? — . . Cheu vezel jeu el, attacaus dad ina roscha dragoners, … sedefender, sco in liun. „Hurrah, camerads!“ greschel jeu, „Nus deliberein il bab, ne morin cun el!“ 30 Ils paucs umens, che casualmein sesanflavan en mia vischinonza, dattan in griu de rabia, e nus sebettin sin igl inimitg. In terribel combatt entscheiva, in enconter treis, mo nies colonell fuva en prigel e cun forzas veramein surnaturalas reussin nus a romper atras quella spessa massa e de metter ella en fugia. Cun in hurrah circumdein nus nies commandant; 35 mo ah! en il medem moment dat el en mia bratscha; de siu venerabel tgau grisch curra il saung, — ina spada hostila haveva blessau el mortalmein. … Pauper e niebel colonell! Nus pusein il moribund sin noss mantels, et jeu mettel siu tgau sin 40 mia schanuglia, ligiont la blessura cun in fazollet. — Cheu arva el aunc ina gada ils égls, mira sin nus et in migieivel rir semussa enturn sia bucca. „Ei gliei tonaton Franzos, che circumdeschan mei en mia davosa ura, [p. 647 modifica]

Memorias din um vegl 707 di el, gie, guerriers de miu regiment. Bab en tschiel, jeu engraziel a ti per questa davosa consolaziun.“ Mo sangluts rispondevan . . . . „Buca bargi, mes affons, buca bargi! La mort ha piars sias sgarschurs per in vegl officier, che ha fatg front ad ella en tontas battaglias . . . . e pli tgei volein nus viver, sche nossa 5 Fronscha sto succumber . . . . o, miu imperatur!“ Sia vusch vegneva cun mintga plaid pli fleivla. Tut en ina gada aulza el siu tgau e demonda cun in ferm tun: „Tgi ei miu liberatur?“ Mes camerads mussan sin mei. Jeu havess bugien detg, che jeu hagi fatg nuot pli ch' ils auters; mo jeu podevel buca tschintschar, il cor fuva 10 leu per romper. „Seies benedius, miu giuven amitg,“ di il colonell, prendent miu maun, „Ed ussa teidla era mes davos plaids, e porta els a quels, che jeu hai carezau sin il mund il pli fetg: Mes salits alla fideivla consorta e mia benedicziun al solett affon, a quella cara et innocenta Anna . . . O, pertgei 15 sai jeu buca morir en lur bratscha — mo sco igl Altissim vul!“ „Lur commond, … Signiur Colonell, ei per mei sogns!“ — — Cheu muossa el a mi de prender siu portefeuil ord l' uniforma e continuescha cun in davos sforz: „Di ad ellas, che quei sei la davosa memoria de lur bab morent, de lur bab, ch' ei morts sin il camp della honur e della gloria per sia Fronscha 20 e per siu imperatur!“ Il moribund prenda miu maun, quels de mes camerads; … betta in' égliada plein carezia sin nus, in lev moviment, et in dils pli nobels carstgauns era buca pli! Sche dorma pia in dultsch siemni, bien colonell! Ils canuns han cantau a til il davos choral, il plaun de saung ei staus tiu letg de mort, 25 enzaconts paupers schuldaus han serrau a ti ils égls! Nus havein buca tschintschau in plaid, las larmas currevan giu de nossas vistas, cuvretgas de puorla e de saung; nus havein mo alzau il tgierp dil nobel defunct, e cavau ad el bein spert ina fossa sut in ischi, cuvriu el cun in mantel, e dau ad el sia spada enta maun . . . Ina larma, 30 ina curta oraziun, e pli essen nus seprecipitai en il combatt per vindicar sia mort. Mes bravs camerads hai jeu mai viu pli. Enzaconts di suenter la fatala batt(e)[a]glia de Waterloo, hai jeu fatg rapport al general de nossa brigada, della mort dil colonell e dau in 35 exacta descripziun dil liuc della fossa. Per mia pli gronda satisfacziun ei quei buca stau adumbatten, pertgei ch' il tgierp dil valerus ei pli tard vegnius … transportaus a Paris, nua ch' el ruaussa en in magnific monument. II. La pasch regieva puspei en Europa. Louis XVIII. seseva sil thron 40 de siu grond antecessur, la veglia dynastia dils Bourbons, ils nèzs ded in Heinric IV. e din Ludovic XIV. havevan stoviu implorar il agit ded autras pussonzas per tschentar la coruna roiala sin lur tgiau. 45* [p. 648 modifica]

708 Alexander Balletta Paupra, humiliada Fronscha! Suenter nundumbreivels strapazs, mo sauns e senza blessuras, sesanflavel … jeu suenter ina liunga absenza puspei a Paris. Mia emprima fatschenta … ei stada, ademplir la davosa voluntat de miu colonell. In pompus 5 hôtel el Faubourg St. Germain serveva per habitaziun a sia familia. La notizia de sia mort fuva allas damas gia enconoschenta, — siu tgierp schiveva gia en la terra natala —, e cun larmas en ils égls han quellas noblas signuras retschiert il pauper schuldau, che portava ad ellas ils davos … plaids, il davos salit d' in careza(n)[u] bab, e chura che jeu hai surdau il 10 prezius portefeuil, han ellas strenschiu a mi il maun e la venerabla matrona ha benediu mei, sco in benedescha in car affon. Jeu hai gleiti seretratg; pertgei che la vera dolur ha adina basegns ded esser persula, seretratg per turnar il di suenter, suondont il giavisch dellas damas et era il giavisch … de miu cor. 15 Il solegl della damaun ha destedau mei ord in bi siemmi. En in jert plein flurs steva miu vegl colonell, mirond cun in égl de buntad e din legerment, che haveva enzatgei d' angelic, sin sia familia, sin quella nobla matrona culs cavegls d' argient, e sin quei bi et innocent affon de 18 primaveras, quella dulscha e terlischonta Anna. E miu colonell rischdava 20 de sias battaglias, de siu imperatur e teneva il maun dil pauper Gieri, ch' el nomnava siu bien aungel partgirader. . . Co in bi siemmi sa far ventireivel il carstgiaun! A miezdi sesanflavel jeu puspei el palast. Leu hai jeu stoviu raquintar … a quellas excellentas Damas las pli pintgias cirmstanzias circumstanzias, che havevan 25 cumpignau la mort de miu cumandant, hai stuviu seser cun ellas a meisa, e cura ch' jeu hai priu cummiau han ellas regalau a mi siu portret. Quei portret penda eunc ussa en stiva e l' entira familia venerescha el, sco ina reliquia. Encunter sera sundel jeu turnaus en mia combretta —, mo tgi 30 malegia po mai mia surpresa, cura ch' jeu anflel ina bref cun mia adressa ed arvend quella, ina cambiala de 10,000 frs. La Signiura Colonell rugava … mei, d' acceptar quella summa, sco in pégn de rencunischienscha, perquei ch' jeu duvevel haver fatg per siu defunct consort, — „oh, ei dat en tuts stands nobels e gienerus cors, els palasts dell' opulenzia, sco ellas 35 baracas della miseria.“ Il pauper schuldau, il luvrer, che stueva gudognar siu paun cul suadetsch dil frunt, fuva ussa in um beinstond, in um, che havess pudiu fundar la ventira de sia familia, sch' il lèvsen fuss buca entraus en sui siu cor. Quellas uras nocturnas ein stadas dellas pli malruaseivlas de mia 40 vita. Jeu hai buca serrau in eigl; melli projects phantastics s[c]atschavan in l' auter ord miu tschurvi; gleiti level jeu entscheiver in pign negozi; mo las fitschentas maven en quei moment memia mal; gleiti renunziavel jeu a tut mes plans, ed erel decidius de serender la damaun egl hôtel de [p. 649 modifica]

Memorias din um vegl 709 mes benefacturs per rugar els, de prender anavos la summa, che custava a mi tontas peinas . . . . Paucas uras avon erel jeu staus in pauper, mo ventireivel … e leger compogn, ed ussa erel jeu turmentaus de mellis patertgiaments, … — co il daner tribulescha il carstgiaun! Il di suenter miu plan era fixaus; jeu portel la summa anavos; mo 5 arrivond el palast, anflal jeu las finiastras serradas, ed in veigl servitur communichescha a mi, che las Signiuras seigien la damaun semessas en viadi per l' Italia, nua ch' ellas quentien setener si plirs meins. Jeu hai buca rispondiu in plaid, e sun ius; la cambiala pesava sin mei, sco ei fuss stau in enorm grep; mo arrivond en vias pli frequentadas, vezend 10 pompus magazins e magnificis bageitgs, … brillantas equipaschas e la fuola eleganta d' in grond marcau, pareva ei a mi, sco sche la cambiala vegness cun mintga moment pli lèva, ed en cuort temps benedevel jeu la partenza de mes benefacturs. Jeu erel loschs, de saver, ch' il luvrer, en siu simpel vestgiu era forsa pli rehs, che biars de quels elegants giuvens. In legerment 15 … mai empruaus sémpadronescha de mei, jeu aulzel miu tgiau, miu pass vegn elastics, — co il cor human scombia dedin moment allauter, co il tun digl aur ha ina forza magica sill' olma. En quei moment critic entaupel jeu in compatriot, che luvrava en in caffé. Schegiè che nus dus eran mai s' approximai ed enconischevan in 20 l' auter mo da lunsch, sch' era el tonaton igl emprim Svizzer, ch' jeu havevel viu suenter mia ventira, ed el legerment de miu cor hai jeu ad el tut raquintau, ed envidau en el de gientar cun mei. Miu bien cumpogn ha buca fatg gronds compliments, e nus essen entrai en in restaurant. Gientond … hai jeu dau part ad el de mes projects; mo el leva nuota saver de 25 tut quei, e manegiava, ch' jeu duess avont sedivertir enzaconts dis e guder la veta della capitala e pér lura patertgiar co far fructuar mias summas. Jeu hai nuot replicau sin quels plaids; mo il dulsch tissi era schon entraus, en miu cor. Cura che nus essen stai si de meisa, eral jeu buca pli patrun de memez; il vin haveva buca muncau de far siu effect. Miu camerad 30 ha gleiti giu observau mia feblezia; el ha priu mei sut il bratsch, bandunau cun mei l' ustria, e manau mei en ina stgira e veglia casa, schend, ch' jeu anflassi leu eunc plirs compatriots en buna e legra cumpognia. Malventireivlamein … hai jeu cartiu ad el e senza scrupel sun jeu entraus en quella casa. In magnific salun, splendusamein illuminaus, ritscheiva nus. El miez 35 sesanflava ina gronda meisa cuvretgia cun in tapet verd, ed enturn ella ina fuola de glieut de tuttas condiziuns. In silenzi, bunamein sepulcral regieva en quella combra, e mo de temps en temps udeva ins in griu de dolur ne de plascher —; mo quei griu haveva enzatgei de terribel, per buca dir enzitgei diabolic. In suadetsch freid cuvreva miu frunt . . jeu 40 s' avischineschel alla meisa, vezel hartas e rollas d' aur e d' argient . . ach! jeu sesanflavel en ina tauna de giuc! . . Miu emprem moviment ei staus quel de fugir; il cor batteva sco sch' el less rumper, mia cunscienzia fagieva [p. 650 modifica]

710 Alexander Baletta Balletta ami reproschas, ina nebla cuvreva mes egls, e las minas dils giugadurs sgargnevan, sco spirts infernals. Jeu dun in segl, e vi bandunar la sala mo miu terribel camerad haveva gia rampliu in bihér cun quei dulsch e spemont product della Fronscha meridionala, il Champagner ha surmanau 5 mei. Pli morts, che vivs, sebettel jeu sin in sessel, ed hai strusch giu la forza de dir, che jeu eral fermamein de decidius de buca tuccar ina harta. „Mo, nua patratgias ti, miu bien amitg“, dat il tentader per risposta, „nus lein mo mirar tier, quei vegn bein ad esser lubiu!“ — Jeu sun pia restaus. Miu bien amitg exhortava mei tiel beiver. 10 Ina buteglia suenter l' autra sesvida, il vin ha surplidau la vusch dil bien en miu cor ed jeu sai aunc ussa buca, co, — mo cun in plaid; jeu hai giugau. La fortuna era sedeclarada en mia favur, ed en paucas uras havevel jeu massas d' aur avont mei —, la banca era siglientada. Miu camerad ha priu ils danes, e bein spert manau mei en mia habitaziun, — quella pintga 15 combretta, che jeu havevel la damaun abandunau, sco in galantum, et ella quala jeu turnavel, sco in — giugadur. Quella sera ei stada fatala per mei. La vita lischenta della gronda capitala ha entschiet a plascher. Schliats camerads, il vin, e surtut il giug exercitaven sin mei ina schi terribla influenza, che ne la formidabla vusch 20 dil derschader intern, ne las brevs de miu bien bab veigl, che rugava mei de gleiti turnar en la patria, per serrar ad els ils eigls, pudevan manar mei silla via della honur. Biars meins ein vargai aschia denter il giuc ed il vin. Mes millis entschavevan a sesperder, mia sanadat pateva; pilvèr jeu sesanflavel en 25 ina posiziun horribla. Nundumbreivlas gadas hai jeu engirau en miu cor, de semegliurar; nundumbreivlas gadas hai jeu viu en siemmi miu vegl commandant, che rugava mei, de sefar vengonzs dell' amicizia de sia nobla familla familia, — tut adumbatten! Il tentader cun ses bihers e sias cartas victorisava … adina sur il bien aungel, che leva manar mei puspei tiella vertid! 30 III. Ina sera de stad mavel jeu tras il fauburg St. Germain, malsauns vid tgierp et olma. Machinalmein aulzel jeu sper il hôtel de miu defunct commandant ils eigls; — las finiastras eran aviartas, e dunschalla Anna mirava si encunter tschiel. . . Sco sche milli furias persequitassen mei, 35 entscheivel jeu a currer; la glieut statan e miran; mo jeu vezel ni casas ni glieut; jeu sentel mo la dolur, la vergognia, la desperaziun en miu cor; l' innocenzia haveva tgisau il delict d' avont il thron della vendetgia! Con ditg jeu sun erraus, sai jeu buc, — cura che jeu sun vignius tier memez, sesanflavel jeu sin in baun, en in jert public. La notg haveva 40 stendiu ora siu vel sin la tiarra, e tras las neblas splendeva la glina. Mia phantasia, aggravada dalla cuolpa malegiava avont mes égls scenas terriblas; phantoms tenent hartas e bihèrs en lur mauns scarnai,

no match[modifica]

siglievan entuorn