Rätoromanische chrestomathie X/Ledschas ecconomicas

Da Wikisource.
Ledschas ecconomicas

../Historia della Salutatiun angelica ../Cumià da Napoleon Bonaparte 1821 IncludiIntestazione 10 maggio 2023 75% Da definire

Historia della Salutatiun angelica Cumià da Napoleon Bonaparte 1821

[p. 135 modifica]

LEDSCHAS ECCONOMICAS.

[f. 92r] Notta dellas ledschas ecconomicas.

(Ineditum nach Ms. Flptsch.)

dels püngs et ledschias exïstentas nel Cudasch Vischnanqua da quist Comün Müstair, qual Cudasch eis formà l’a°. 1629. 27 Jener, e quai sott l’Ufficio del savis e stimats sigrs Volfin Osvald, Anda. Stampa, Lüzi Fallet, Johan Carl v Hochenbalchen, tuotts 4 da Vischnanqua in Ufficio, e scritt del sigr. Domenico Vulla da quel temp notario publico ed in un estratt dal Cudesch, qual eis scritt in tudaischg, ed interpretà da quel Sprach in nos vulgar Romaunsch, il pür sustaunzial contenuto, e quì scritt da mai Giac°. Falletti gm Gaudenzio scò attual Guì - grond, ed in quist oñ posseditur del sudet Cudesch Vischnanqua.

Müstair 15 Aprile 1815.

Post scritto. Eis eir gni corrett divers articols di Ledschia ed affirmats dall intèr Comün, „scò eir aggiunt qualchün di nofs &.

Idem Falletti.

[p. 136 modifica]

Art°. 1mo

Chià ingün in nossa Drettüra non less s’imbrotter à vendar da ingünas sorts graun in quella creschond ora da ditta Drettüra da S. Michel fin la mettà da maj, e quai sott paina p ogni möz üna glivra Perna.

2° Art°.

Però eis risservà p ün basögn di podair barattar con ün èstar quai chia quel avess da graunezza.

[f. 92v] Art°. 3.

Egualmaing eis scumondà da S. Michël fin Nossa = Donna dellas Chiandailas da non vendar ora della Drettüra ne fain fain, nè argiör, ne strom sott paina p ogni chargia ün reinsch, dico 1 f. —

Art°. 4.

Chià ingün non less vendar ad ün ester fain, ò argiör à majüra p consümar quà in Comün, e quai sotto paina d’ün reinsch al closter, dico 1 f.

Art°. 5.

Non dess ingün ostêr dar ora vin fin non eis fatt la taxa dels Deputats, ò da chi supra eis santà, sott paina di 3 glivras da Perna.

Art°. 6.

Non dess ingün nè cumprar, ne vendar vadeês fin non sun passats las 3 emnas, sott paina d’üna glivra da Berna p vadè, e quai s’inclea vadees p mezia.

Art°. 7.

Non dess ingiün mainar naunprò (s. h.) muel gross, nè manü da Pajais chi foss suspett da mallatias, e senza licenzia della vischnanqua, sott paina d’ün reinsch p armaint grôss, e crüzers dudesch p armaint manü, cioè beschia, e chiavras. Ed eis er scumondà da cumprar chiarn verda ora da Comün, da mual chi non sa sà da chia mallatia, chi sia gni tutt ora et eir di non cumprar giò chiarn, chi gnis condüta naun prò da mual malsaun.

[f. 93r] Art°. 8.

Nangün sà dess tor la libertà da laschar chiasar in Comün persunas estras, senza licenzia, e savair della vischnanqua, sott paina d’ün reinsch p minchia nott, dico 1 f.

Art°. 9.

Ittem sa dessi a tottas auas basgnusas p argiar ils fonds, far cuorar davò lur püncheras, far ir in roda con bun orden, ecregola, e non laschar cuorer, o condür p las vias del Pajais, oder alters vials, e cura haun glivrà dad’argiar, des minchün stoppar las lur püncheras, ò uals sott paina p minchia jada, chià ün oder l’alter mancantess, ò falless p minchia jada ün möz seal, senza ingüna grazia. [p. 137 modifica]

Art°. 10.

Dopo cultivats ils fonds, non dess ingün gioar, nè à mazza, ne à botschias p ils fonds in tuorn, sotto paina d’üna glivra Berna p persuna.

Art°. 11.

Con früar, e sfrüar ils fonds dess minchia persuna transitar davò lur via retta, et senda, taunt à pè, co con manadüras, e chi quai non fess, e surpasses, e chi gnis ploing, schi des esser il chiasti, p üna manadura minchia jada üna glivra Berna, e p ün pedun sës crüzers.

Art°. 12.

Non des ingün in temp d’està con il fain grass passar træs la prada d’ün atter fin passà s. Duri, e con il fain majer er nüglia fin non sun passats ils firats di S. Giacom, e S. Anna, sott paina d’ün reinsch p chiar à chi quai surpasses, dico 1 f.

Art°. 13.

Cadond üna disgrazia chi moris ün s. h. armaint da chià sort chi sia, schi des quel dalunga gnir trat in üna gravera, e supuli giò [f. 93v] sott paina d’ün reinsch p armaint, dico 1 f.

Art°. 14.

Cadond chi gnis fatt legnas in multas scumondadas, e senza licenzia della Vischnanqua, ün tal croda in paina p üna glivra Berna p minchia plaunta smersa, e font legna ingua eis priel da ruinas, lavinas, ò attras disgrazias dad’auas, quel croda in paina d’ün reinsch p plaunta, e da perder er la legna, ed eis er scumondà da tagliar giò la roma dellas plauntas in pê sott la sudetta paina d’ün reinsch p plaunta ultra perder la legna dico 1 f.

Art°.15.

Ingün non des chiatschar legna da quels valèrs chi portan aint ils fonds della glieut, da S. Giorgio, infin chia il terrain non eis rett scheet, sott paina dad ün rein[s]ch p chiargia dico 1 f.

Art°.16.

Ingün non des mainar davent lattas, e posts dellas saifs dels fonds, ne portar davent sott paina d’üna glivra da Berna p minchia chiargia.

Art°. 17.

Las saifs dels fonds dessan tottas gnir fattas à mez taunter termals, e quai sot paina d’ün reinsch p minchia termal, dico f. 1.

Art°. 18.

Tottas las saifs spera las vias da Comün, ò attras, dessen gnir fattas con lattas, e non con rancongia, ed ils piz dellas lattas dessan pendar [p. 138 modifica] della vard del prà ò chiomp, e non vers la vïa attramaing cadont üna disgrazia, oder doñ à qualchiadün p tal mancanza, quel tal chi averà contrafatt à quist [f. 94r] articol, croda in la paina da pajar il doñ causà in rãconoschenchia della Vischnanqua, e da quella in ultro gnir dat il merità chiastì.

Art°. 19.

Non des ingün, cur ils chiomps sun früats, nè cun praschender, ne con arrar passer sün quels früats, sura trai suoilgs con duoi perra, sott paina d’üna glivra Perna p minchia peer, e con mainar sü la terra nels chiomps tauntar vaschins, dess ün star davent del chiomp del vaschin, ün pè et metz, acciò non vegna dat don al prossem, ò vairamaing sa convegnar insemal taunter vaschins indiferent caso, gniont ploing, schi gnarà dat il meritaivel chiastì, e condaña di refar il doñ p raccognoschenchia dalla Vischnanqua.

Art°. 20.

Non dess ingün copar, oder mazar s. h. mual difettà sül paschg, vel bual, acciò chia ün atter non avess da gnir in doñ, sott paina d’ün reinsch p armaint a chi quai contrafess.

Art°. 21.

Non dess ingüns s. h. bofs sur trais oñs, et er ingüns vadels sura ün anno senza tagliar podair ir sül bual, sott paina d ün reinsch p armaint. dico 1 f.

Art°. 22.

Non dess ingün s. h. armaint d’ün oñ podair paschalgiar con ils bofs, quall - ura non foss chia ün basögness ün taglià p ingraschaintar.

Art°. 23.

Non dess ingün tor sterals, o altras mainadüras p il chiern ora da nos Comün.

[f. 94v] Art°. 24.

Chi inverna ün peer bofs, pò in prümavaira cumprar ün’atter peer e chi inverna ün bof pò in prümavaira cumprar ün atter et ün chi non inverna ingiün pò ün prümavaira cumprar ün et l’istesso des esser con ils chiavals, chia ün p ses basögn dovra, però in prümavaira ne bofs, nè chiavals non possan paschliar p la prada, mò dessan restar in s. h. stalla 35 fin in maj, et illura polni paschliar il paschg da Comün à risserva del Munt sura fin chi vaun sü las vatschias, e cura las vatschias, e cura las vatschias vaun in alp, dessan er ils chiavals star giò, et in autunno dessni podair paschliar con las vatschias, mò dessan avair lur paster appostatamaing.

Art°. 25.

Memoria, chia l’anno 1777 sun gnits chiastiats totts quels chi haun [p. 139 modifica]traperì con ir ora da Comüu [Comün] la santa Dumengia, p üna sta. Messa, scò eir ils famailgs del nobil Convent, dopo esser stats banits, s’hà il mto. rdo. Padre administratur s’oblià da lear üna sta. Messa p lur chiastì.

Art°. 26.

Chia d’alton las vatschias d’ingraschaintar possan pascolar con ils vadels mà però chia ingünas non vegnan vendüdas ora della Visnanqua. E schà qualchün da nott laschêss ora bofs, ò chiavals sott la saif da Runatschia à paschliar, ün tal dess gnir chiastià p minchia chiau p ün reinsch senza grazia. dico 1 f.

Art°. 27.

Ils fittadins da Runatschia, e Terza non possan paschliar lur [f. 95r] s. h. mualgia sott las saifs, à risserva in caso di gronda neccessità, e quai sott paina scò stà scritt nella bergiamina, e quia rinovà l’anno 1745.

Art°. 28.

Dessan gnir santifichiadas et observadas tottas sequaintas festas et fürats, cioè las Dumengias, ils dudesch apostels, prüm dì dell’oñ, sogns trais Rais, s. s. Fabiano, e Sebastiano, s. Ant°. abat, Nossadona dellas chiandaillas, Nossadonna dè Marz, st. Josep, la festa da Pasqua con ils duoi fürats, s. Ant°. di Padua, Sainza, st. Saung et st. Jon Ba., st. Jon, e Paolo, il qual di eis fatt ün vut della Comunità di non argiar, et far attras lavurs sott paina d’ün reinsch p persuna, dico 1 f. — sta. Maria Maddalena, s. Anna, s. Lorenzo, Nossadonna d’Aguost, s. Rocco, Nossadonna di Settenber, s. Michel Archangelo Ogni Santi, s. Martino, l’on pêr eis s. Lücj, e l’on dispêr eis s. Florin, Nossadonna d’Advento, s. Cattarina, la festa del s°. Natale, S. Stefano, Ss Inocenti, e S. Silvestro.

Art°. 29.

La Comunità hà fatt vut da non permettar plü ingüns siglirs, quia in Müstair à tenor della Chiarta formada à tal effett, e marcada col No. 2, eccettuat però la Pardunaunza e süllas nozzas, et ils 3 ultims dits del Schüschaiver, e quai taunt avertamaing cò secretamaing, sotto paina d’ün 30 reinsch p persuna. E l’anno 1678, eis il d°. vut qui supra da nofmaing gni confermà dell’intêr Comün. Corret art°. 34.

[f. 95v] Art°. 30.

Non dess ingün sa partir davent da chiasa il dì della sa. Dumengia, ne con manadüras sa far mainar davent et ero non far ingünas lavurs, e chi quai côntrò farà, des gnir chiastià.

Art°. 31.

Il santeri eis liber, mà non des ingün appostatamaing chiãtschiar aint s. h. mual à pascular, sotto paina d’ün reinsch p minchia jada, dico 1 f. [p. 140 modifica]

Art°. 32.

Cura ün vegn banì dalla Vischnanqua e non compara mentre il fieusar riferescha d’avair chiattà a chiasa, des gnir chiastià p mez reinsch, mentre non haja qualche legitima schüsa.

Art°. 33.

Non dessan ils signuors Uffizials Vischnanqua laschar als sussequaints ingüns debits, e schà els haun fatt spaisas, schi desnì pajar del lur proprio, e non hajan da dar l’ün lotter ingüns quints.

Art°. 34.

Eis nofmaing scumondà l’a°. 1767 = 9 aprïle las mantinadas, il schüschaiver, et atter sunaröz, et ballaröz, eccettuat süllas nozas honoratas, süllas quallas eis permiss da sigliar fin las uras 9 la saira, a p la [f. 96r] pardunaunza ils della Tscherna taunter els con flöta, e tamburo. ais corett Art°. 102.

Art°. 35.

Non sa dess ingün pressümer à far patütschs in multas sott paina da mez Rensch p chiargia. Item schà qualchün aves paing da vender, e chia qualchün da Comün avess basögn da cumprar, schi quel des gnir dat prima in Comün, avaunt cò all estar, però mediante il pront pajamaint, scò l’estar sbuorseva, e caso ün ò plüs non fessan quai, dess il contrafattur gnir chiastià p ün reinsch dico f. 1.

Art°. 36.

Nell’anno 1571 ais ordinà dell’intera Comunità, chia al caso ün gnis à sa saintar quì in nossa drettura, ed les chiasar, ün tal des da quell’= ura inavaunt dar alla Comunità reinschs dèsch in buns daners, è non quintond dit daner, schi non dessal esser accettà p ün vaschin.

Art°. 37.

Nell’anno 1700. 7 febr. eis nofmaing dall’inter Comün gni confermà il vut fatt riguardo il sigliar, e schüschaiver tenor stà scritt in quel cudasch Vischnanqua à f°. 7. Vedi art°. 34.

Art°. 38.

Eis ordinà chià ingüns chiavals da soma non dessan paschliar il munt Tramèn, e Valbrüna, e gniont chiattà [f. 96v] schi desan gnir paregnats minchia jada p ün reinsch l’ün et ils Quits polan els dar l’autorità da paregnar à chì els volan, ed al caso chià ils Quits non osservessan quai, ò chia els permettessan a qualchün, schi dessan quels esser crodats in chiastì p üna uorna de bun vïn, e quel da haivar in plazza tots ils vaschins alla frara.

Art°. 39.

Gniont paregnà s. h. mual dals meers, ò fittadins, ò proprietoris dels [p. 141 modifica]bains de Guat, schi sa dessi contegnar con quels, scò quels da Sielva, e Chiomp sa contegnen con nus.

Art°. 40.

Nell anno 1776. 24 feb°. eis ordinà, e dat la prüma esecuziun da consegnar il cudesch Vischnanqua in quel dì als Quits, e quai schiver ulteriuras spaisas.

Art°. 41.

Ais ordinà, chia ils Quits chi vegnen ellets il dì dell’apostal s. Mattias, dessan sa unir, ed ellear trai ustêrs p la Vischnanqua, e p ils saltêrs, e gniont chiattà, chia quels non fessan lur uffici inandret, e pratgiesan, ò trattesan con ingians, schi dessan tals ustêrs dalla Visnanqua ellets, gnir chiastiats p duos uornas vin di Vuclina, e quel da dispensar in publica plazza als Vaschins de baibar alla frara, e quai senza [f. 97r] inguna grazia e non ostante sun obliats à render la ubbedienza.

Art°. 42.

Eis stat ordinà, chia il s. h. mual da prümavaira des glivrar da paschliar la prada grassa 4 dits avaunt chialendamaj, e la prada bastarda, et maigra als 8 da maj, mà quist articul non sussista plü, siond provedü p quist affar con l’art°. 53, scò à quel sa dacleri à cogniziun da minchün Vaschin.

Art°. 43.

Ais ordinà, chià schè qualchün Vaschin da Comün hà basögn da legna p fabrichiar, e quel dumonda licenzia alla Visnanqua p podair far quella, schi al dessi gnir concessa, mà schià dopo gniss chiattà, chià quel tal vendess, ò ardess quella legna, schi dess ün tal gnir chiastià senza ingüna grazia, p minchia stangua duos corunas.

Art°. 44.

Ais ordinà, chià non des gnir vendü l’erba süls fonds ò campagnas ora dal Comün, ne ingünas sorts de s. h. graschias e stromaglias p far grass ils fonds, e non dess gnir vendü ora della Visnanqua.

Art°. 45.

Eis ordinà, chia il fain non dess gnir vendü ora dal Comün fin la mezdà da Mars, à risserva però schia qualche vaschin dels duoi Terzals dadaint avessan basögn p lur ajan s. h. mual [f. 97v] e chia gnis dumondà sura alla visnanqua da Müstair, schi dessi gnir concess, e laschà passar.

Art°. 46.

Eis er ordinà, chia la schalpia dellas alps dess eir gnir observà fin S. Bartolomè, da non tor davent dell’alp, e schià qualchün avess da vender, schi dessal far à savair alla Visnanqua, a vender in Comün avaunt cò [p. 142 modifica] ad’ün estar et istessamaing non dess ingün cumprar ora da Comün essendo sa chiattà da cumprar in Comün, e chi contraféss à quista ledschia dess gnir chiastià p 10 f. —, e quels tuccan all’intera Visnanqua.

Art°. 47.

Tuottas avaunt nominadas multas dessan esser in autorità della Visnanqua e con retta patrunaunza dessen gnir chiastiats ils contrafatturs, ed istessamaing schia qualchün nellas avaunt notadas postas causês qualche doñ, schi des quel gnir tutt avaunt, ed interqueri, ò ritscherchià con patrunaunza, e quai chi veng chiattà dess restar la prò, e non ir plü dalöng, e quels chi sun saintats sura las Ledschias della Visnanqua, e chia els vegnan clomats insemal, schi desni els avair p üna causa sës crüzers p ün, e caso foss plü causas, schi desni avair amò üna, jadá taunt, inura sa dessi contegnar tenor ledscha chiantunala riguardo il salari della Visnanqua.

[f. 98r] Art°. 48.

Eis ordinà, chia grationt qualchün, sia terrêr ò forestêr, e chia quel dischês mal, o chaunchës mal da üna raschun; o della Visnanqua o da qualchia terminaziun, ò decrets da Comün, sita avertamaing ò zopadamaing, e gniont à savair, des ün tal senza ingüna grazia gnir chiastià p corunas tschient, dico corunas 100 — e quellas dessen crodar tottas alla Visnanqua, e plü üna soma de vin da Vuclina, e quella di dispensar in publica plazza a totts ils vaschins de baibar alla frara. 1815. Eis quist articul gni considerà p massa rigurûs, e p quai eis laschà in consideraziun dels sigrs de Visnanqua de chiastiar tenor il fall, schà quel foss da leva, ò gronda importaunza.

Art°. 49.

Eis ordinà l’a°. 1683. nel dì dell Appostal S. Mattias dall’intera Visnanqua eis gni decreta, chia da quinder inavaunt, et p à saimper qualunque sia, gniont ellett Quì - grond, o Compongs düront lur uffici, e gniont da qualchün invidats à pasts o marendas, schi non desni accettar oder comparair à ratschaiver nüglia, sotto paina da chiastì d’üna uorna de vin da Vuchina [Vuclina], da dispensar quel in plaza als Vaschins publicamaing, e baibar alla frara, e schà quai non bastèss, e jüdëss, schi desni gnir condanats p 100 carunas chiastì e quai des tott crodar al Comün, et uschea esser l’avaunt e [f. 98v] prevegnir ad atters düsuordens è mallas consequenzas e pregiudicis, et acciò las multas sian plü bain custedidas e conservadas in chüra, da quai chi sun statas fin ossa, et eir osservà ils articals quia avaunt daclerats.

Art°. 50.

Ais ordinà l’a°. 1685 chià mintga 4 oñs sa dessi tralaschar da ingraschinar la prada, ed ingraschinar ils chiomps, mò quist articol non [p. 143 modifica] hà plü ingiün valur siond eis provedü eir quist articol, et eis fixà da ingraschinar la prada duos oñs, ed il terz oñ ingraschinar ils chiomps, e schà qualchün les ingraschinar la prada eir il terz oñ, schi dessal mainar ora la (s. h.) grascha sülla naif e metter bain à mantùn, e büttar ora doppo chia il mual stà ora della prada, et in quell’oñ non eis ingün oblià da dar via, e laschar passer tras la prada, siont la frediada.

Art°. 51.

Ais ordinà l’a°. 1662, chia minchia bain, taunt davard da sulai cò da mezdì vard dessan pascular lur s. h. mual inua els sun sottomiss, o sudits, e chia stolen render abbedenzia, e non possan tor sü mual estèr, solum quel taunt, chia els sun capacis d’jnvernar e quai sott paina di chiastì in racognoschenchia dels Quits da Mustair.

[f. 99r] Art°. 52.
Aviond sr. Padrot Coradin da Valchiava, scò possessur d’ün bain sün Terza, trapari l’anno 1779, è non hà rendü obbedenzia alla nossa Visnanqua, la qualla hà fat er bleras spaisas con sa portar à s. Ma. p tal causa, e causa da sia renitenzia, ha quista Visnanqua scritt al madem üna chiarta, ed intimà, chia schà el non compararà à risponder, e convegnar colla Visnanqua, sital esclüs da comparair dadora saifs, ne p legnas, ne con s. h. mual, sotto paina p minchia plaunta ün filip, e p minchia armaint er ün filip, et uschea eis davantà il dì da 24 Febr. Anno ut supra.

Art°. 53.

Ais decretà l’a°. 1748 als 16 Jener, da non laschar pascolar la prada grassa ingüna sort de muaglia dopo ils 6 maj, e la prada bastarda, cioè las Tinas, dopo ils 14 da maj, e tott l’altra prada bastarda, e maigra dopo ils 18 da maj, sotto paina dad ün reinsch p armaint, senza grazia, e quai desan ils sigrs. da Visnanqua vigilar et eseguir.

Art°. 54.

Ais ordina l’anno 1748, als 16 Jener, chia il Surcomün, et Quì - grond desan tegnar ils duoi s. h. fostiers da duoi ons e da bel pail grisch, e bain invernats, e quels tegnar senza far tagliar fin S. Jacom, e p lur pajamaint desni gialdair ün la via da [f. 99v] Chiomp, ed l’atter la via de Schaivel, ed inultra desni avair p minchia s. h. vatschia trai crüzers, e quista ordinaziun dess esser de totts observada, sott paina da chiastì p ün reinsch.

Art°. 55.

Eis er odinà l’a°. 1757 = als 18 Juni, chia essendo l’ht. Comün non eis sevire con duoi s. h. fostiers, schi dess er il Locotenente della Visnanqua tegnar il terzo er da pail bel scò sü sura stà scritt, e dess ir in roda, acciò chia minchia alp sia servida e p sia merceda dess il Comün pajar 40 12 reinschs dico f. 12. [p. 144 modifica]

Art°. 56.

Eis er ordina chia la multa de Val Brüna dess essar serrada sott paina de duos corunas p plaunta; e plü inavaunt la disgrazia del Comün, e Visnanqua, e quai p causa del grond priel da Ruinas, chia taunts fonds sun à quellas sottoposts. Daventà sott l’uffici: del Anvold Crischel Bass, Anvold Jacom Falletti, Adam, Florintöni e Nott Remias l’a°. 1708. als 7 Febr e scritt p maun del sigr. Podestà Ursi.

Art°. 57.

Ais ordinà, e confermà l’a°. 1758. 26 7brs, chià ils Quits p l’avegnar, dessan tottas dumengias, festas e fürats da precet, sott la sta. Messa, Predia, et Vespras star nella brucla solita dell Visnanqua, et osservar las persunas chia raras jadas comparan als s. ufficis, funziuns, e p [f. 100r] esser allavaunt da atters schiandels, et dis = ordins, chia succeder podess, e quai dess üna Visnanqua cura la vegn giò d’Uffici dar p saramaint a quella chi vegn sü, da star in ditta brucla, e chi traparesta dess gnir chiastià in arbitrio dels Sigrs Visnanqua.

Art°. 58.

Eis ordinà l’a°. 1776. 7 Xbrs p via da pajar il Schmid = kos[t]en et eis chià ün chi drova üna manadüra tott està des pajàr trais minas seal net, et chi drova duos manadüras, dess dar mëz möz seal, e chi dovra trais manadieras ott minas, sitta chia quels ajan laschà ir sül bual ò britschia.

L’anno 1815. eis nofmaing gni confermà la ditta ordinaziun e daclerà, chià schà qualchün p ses basögn dovra p manadüra ün chiavai tott’està, schi dessal dar er quell trais minas sejal, sia chi ajan gialdü il bual ò non gialdü quel.

L’anno 1788 = 27 maj in loco della residenza della Visnanqua eis conclüt dels sigrs. Visnanqua units à quatter deputats tras Comissiun datta dall’intêr Comün concernente il s. h. mual ò sia manadüras, chi podessen pascular in temp d’alton sül bual, stante era minch’oñ da contrastar, e chià dir, uschea eis ordinà dels Sigrs. d’unanim consens:

Prüma chià quellas manadüras, chi jaldan la fluor la prümavaira trais dits, schi non possni gialdair il bual dels bofs.

Ittem schà ün jnverna ün peer bofs e voles la prümavaira [f. 100v] cumprar amò ün atter peer, quai ün eis er permiss di laschar gialdair il bual amenduoi pera pera. Plüinavaunt schà ün jnverna ün peer, et avess amò ün peer da duoi oñs, e dovress p ses basögn da chiasa er quels, e mentre quels non hajan gialdü la fluor da prümavaira, schi polni er quels gialdair il bual dels bofs. Ittem al caso chià ün vendess ün peer bofs in temp d’està, oder d’alton, schi pol laschar ir à bual ün per sterals abainchia [p. 145 modifica] quels avessen gialdü la fluor da prümavaira, eis però da inclear, chia quel ils haja jnvernats, e chià el dovra ditta manadüra, et il simil er las trimas, et muojas. Ittem schà ün hà ün peer bofs, et in temp dell’alton less quels tegnar in stalla, e laschar ir à bual üñ peer sterals, qui non eis permiss.

Con tott eis quai ordinà p bain da Comün, et p obviar dispittas, e mallas consequenzas. Veng in ultra espressamaing comondà da observar in tott accuratamaing, et non contrafar, sott paina in raccognoschenchia della Visnanqua.

Art°. 59.

Ais fatt ledschà et ordinà l’a°. 1788. 19 9brs in riguardo ils fitts dels fonds ils quals non dessan passar la qui sotto descritta taxa, cioè per ils chiomps naunvard il Rom, davart da sulai, non dess passar il fitt plü cò minas 15 p minchia möz sem chiomp chi s’inclea da lattas 20, e quai duos terzas seal, e üna terza jerdi. E della vard via d vart il Rom, dess esser solum tredasch minas, er duos terzas sejel, ed üna terza jerdi. Il fitt della prada grassa, eis 6 X. p latta [f. 101r] et la prada maigra 4 crüzers e mez p latta e la palü crüzers quatter p latta, e chi quai contrafess dess esser in paina d’ün filip p minchia 100 lattas dè prà et ün reinsch p minchia möz sem chiomp. Eis er recognoschü p la laur dels fonds, cioè dels chiomps p minchia möz sem à Praschender crüzers 24, e per arrar 24 er 24 X. Per sear p minchia 100 lattas 36 X., e la marenda, e senza marenda 48 X.

Ero decretà, chia la grauneza ingün non sa les pressümar da far pajar ora dels pretschs, chia il general pratica, sott paina d’ün reinsch p minchia möz.

Art°. 60.

Eis decretà, chia p lear ils Ufficis il dì da Sant Mattias dess esser da plaina autorità dels sigrs. Visnanqua, e dal Surcomün, taunt p ils 4 del Saidesch, cò ils Quits, et il Mastral dels Nof, e quai senza dumondar ils parairs al comün pövel tenor era la costüma, et letscha statutaria, e quai eis seguì l’a°. 1789 il dì dell’appostal S. Mattias.

Art°. 61.

Anno 1804. 22 febrer, ais ordinà, chia da quà inavaunt la spaisa del dì dell Appostel S. Mattias, non dess passar ün reinsch p persuna, cioè ils 4 Quits, chi vegnen giò, e 4 Quits, chi vegnan sü, et il Mastral dels Nofs, ed il Compogn del Quì = grond nof ellett, et il fieusar, chi sun in totts numer ündesch, et vale uschea reinschs ündesch, dico f. 11.

Art°. 62.

Eis üna memoria, chia l’a°. 1792 il nobil Convent aveva ingraschinà [f. 101v] un toch Fradetsch majer, et ils Quits chiastià, e quai ais p memoria. [p. 146 modifica]

Art°. 68.

Eis er üna memoria fatta, chia in chaista da Comün sa rechiatti üna chiarta firmada della Badessa e della signiura Priura da quist nobil Convent, e corroborada cun duoi sigils, qual chiarta daclera la convenziun dell’aua, d’Avigna, chia il Comün possa tottas dumengias, e festas gialdair quella terza part sco la Clastra gialda ed ils dits da lavur er dallas uras sës la ’saira fin uras sës la dumaun, e quei senza contrast. qual terza part d’aua dess annualmaing il Quì = grond, et üna persuna in nom della Clastra als prüms maj ir aint in Avigna con il Quì da Tuar, e far la partiziun de quella, inqua doves quell’aua transir da nossa vard, e territorj fin s. Martin, e da Sant Martin fina in maj la mezdà di quella terza part.

Ittem medemamaing sa rechiatti in chiaista üna, chiarta dal Crais = Ambt di Bolzaun, e quai eis üna convenziun taunter Tuar e Müstair in datto 19 Aguost 1785: ingua vegn concess ün suoilg d’aua als 15, e 25 da minchia mais d’està il term da uras 24 con la propria aua da Tuar tenor paragraf secondo di detta chiarta 18 ag°. 1785.

[f. 102r] Art°. 64.

Eis er concess à Sr. M Janet Muschaun, scò à f°. 24 di podair far üna saif allas 22 lattas, ò sia palü aquistadas della Clastra sott sia chiasa in Plaz grond, mediante la contribuziun al ht. Comün da reinsch vaing dico f. 20. — l’a°. 1795 = 26 feb°.

Art°. 65.

Notta di quels chi fittan la sal della bescha in alp.


Jon Ba. Malgaritta ogni anno 1 pais, e mezf. 1 „ 10 Peder gm. Noth Malgaritta ün pais1 „ — Clau gm. Jacom Andrì ün pais1 „ — Jon Ba. gm. Sep Andrì p avair il stabel della bescha sün Guad in ses bain paja annualmaing1 „ 16

Anno 1815 il stabèl della bescha essendo ossa, nel bain ora som da Bernard Conrad qual non paja ingüna sal las 36 Nodas p causa d’avair sajurà p l’uors.

Art°. 66.

Anno 1796. 7 Aprile, ais fatt il decret in riguard las estraziuns della facultats da Comün, et eis scò segue.

Pmõ. trond davent da nos Comün jertas, e facultats p chiasar in ün alter Comün or da nossa Drattüra, qual les laschar p l’abzug il 3 p c°. e trond davent in Vuclina, er il simil, e trond nel Pajais d’Austria, sia tenor chia in quel vegn praticà cols noss, e trond in Pajais non confinant con nuss, dess esser il 4 p c°. e quai senza ingüna ecceptiun, ed in caso [f. 102v] d’ecceptiun dess esser in racconoschenchia del saramaint. [p. 147 modifica]

Art°. 67.

L’anno 1796, 22 giug°. ais gni decretà, chia al caso d’appellar una sentenzia, non dess gnir concessa d’ün magistrat, cura non surpassa la causa la suma da cient reinschs, e cor quai resta annulà l’art°. 29 della ledscha civile, e quai p terrèrs, sco p forestèrs. Seconda schà ün da nossa Drettüra aves da levar üna appellaziun cuntra ün terrèr, ò ün terrèr contra ün estar, schi dess quella gnir data sün la giurisdiziun vicina, sia illura sott ò sur Tasna à plaschair del Magistrat, e tenor chiarta della Lia. Terzo cadendo litas taunter terrèrs da nos Terzal, ed appellond, schi dessen gnir elletts trai sogetts da nos Comün, ils quals polen eir esser soggetts della Clastra, e quai chia da medems gnirà decretà supra tala appellaziun, dessan las parts restar pacificas, e containtas, rinunziond uschea l’uso fin quà costumà d’appellar als 3zo giudice. Quarto l’elleziun dels dits 3 judischs, col scrivond da Comün, dessan gnir elletts dal Quì = grond e Latinent Visnanqua insemel col Surcomün, e ero quists saramaintar à medems 3 judischs, e caso di sanguinità da ün ò l’atter con las parts, schi zezar possa à tall’elleziun il 3°. o eir il 4°. Quì, acciò dvainta tenor letscha p via della sanguinità. Quall’elleziun non dess gnir fatta, schà non in caso di basögn.

[f. 103r] Art°. 68.

Anno 1798 = 16 Aprile, eis gni trat ora ils termals dal stol Fadretsch majer, e rissolt dalla pluralità da Comün chia quel dess restar prà majer.

Art°. 69.

Ais fatt üna memoria, chia ’l Anvald Florin Pitsch hà laschà creschar aint circa nof lattas da ses jert spera la chiasa in Pasquèr, e tutt davent la saif, ed al caso el les tuornar à far jert, schi nul possa gnir inpedì.

Art°. 70.

Quia sa chiati ils noms, e fonds chi fittan allas s. s. Cruschs et à s. Martin.

Art°. 71.

Sun scritts quels chi fittan las 6 masüras vin p dar vinadi las festas da Pasqua, e praschaintamaing fittan.

Gabriel Selm 4 masüras.

Jacom Remias, Jon Ba. Caratsch, e Luci Andri 2 masüras.

Art°. 72.

Sa chiatti quels chi fittan allas S. S. Cruschs, al S. Martin et eir al ht. Comün, ed als Uals del Comün, e quai in Cudasch Visnanqua grond al f°. 62 usque à f°. 102, chi sun notats totts. [p. 148 modifica]

[f. 103v] Art°. 73.

Anno 1703 = 26 jener ais fatt üna ledschia da frediar la prada totta minchia quatter oñs, ed ingraschinar ils chiomps il qvel. oñ, e sott paina della früa da quel oñ à chi traparescha, voliond qualchün ingraschinar la prada er in quell’oñ, schi desni mainar ora la s. h. grascha sülla naif, e metter quella bain à mantun, e cura la s. h. muaglia stà ora della prada, büttar ora, però sainza doñ del prossem, siond in quell’oñ ingün oblià à dar via.

Art°. 74.

Plüinavaunt scò manifest eis, chia la concordia, ed il secret taunter il pövel del Comün eis la salüte della Patria uschea eis schiadün bun vaschin admonì da non discuorer in pregiudizio della Patria, e palaisar il secret dellas deputaziuns, ne sclamar cuntra cossegls da Comün, sotto paina d’inquorar la falla tenor letscha fatta, e scritta avaunt qualchia temp p maun del Sigr. Podestà Daniel Ursi f. m. quala al preschaint vegn confermada, et renovada. Antoni Ursi scritt tras comond della Deputaziun, e sün clomar sura dalla hta. Visnanqua da quel temp, sott l’Uffici da sr. Anvold Chrischel Bass, sr. Anvold Jacob Fallet, Nott Remias ed Adam Florintöni, tuotts units, respreschaentond ün inter Comün. Anno 1703. 25 Apls. ais la surscritta ledscha in tott, e p tott dà totta la hta. Deputaziun, confermada, e ratificada.

[f. 104r] Art°. 75.

Anno 1791 = 3 maj ais ordinà, chià schà qualchün ingraschiness la prada d’alton, schi quel tal non possa ingraschinar nofmaing la prümavaira sott paina da chiastì da 3 f. p minchia cient lattas prà, ed à raschun da lattas, dico f. 3. —

Art°. 76.

Eis fatt üna ledscha in dato 26 jün 1714 da consentimaint dell’inter Comün, ed ais scumondada e serrada la multa da Rövel et ils Valërs da quella p ons 10 in avegnir, e da non laschar transir da quels ne con legnas, ne con cozas, e sa pressümond qualchün da chiatschiar, o stirar giò legna de quels valèrs, croda in paina da desch reinschs p plaunta o p coza et ultra quai in möz seal alla Visnanqua p minchia jadà, chià ün chiatschia giò legna, ò stira giò legna, il qual möz seal des gnir pirtì con quella persuna chi porta la querela cuntra il cuntrafatur. — — Antoni Ursi, scritt scò Surcomün, e rouà dals sigrs. Visnanqua, cioè ils bain dengs, e honorats, aut stimats sigrs. Anvold Janet Runatschia Quì = grond, sr. M Janet Muschaun, Stefan Andrì, e Simon Malgaritta.

[f. 104v] Art°. 77.
Anno 1813. 31 maj ais fatt üna ledscha la quala disch, chia in [p. 149 modifica]

consideraziun, chia minchia oñ veng dumondà bleras licenzias p legnoms da fabrichiar, et in allura sa vetzi blera legna davò las vias, chi vegnen marschias, et bleras arsas, e non vegn mis in opera, schi p quai hà l’ht. Comün (Comün) stimà p bain, ed hà decretà, chia da quander inavaunt, chi dumonda sura p licenzia da far legna da dovrar dess pajar üna taxa all’onorat Comün, cioè p ün taglöl d’auntas da tet ora in la multa da Guat, e da vard da sulai dadora Runatschia, sura, e dadaint sura la via, chi và in taunter Ruinas quatter crüzers dicò 4 X, e dal vallèr da Rövel inaint sott la via, cioè Schnolzer, taunter Ruinas crüzers deschdott, p plaunta dico 18 X. Davantà sott l’Uffici del sr. M Jon Mattias Sepp Quì — grond, sr. Chiarlett Falett Latinent e Chiaspar Prevost Terz, e Peder Malgaritta Quart, Jon Ba. Florintöni Fieusar.

Art°. 78.

Anno 1810. eis gni decretà dell onorat Comün, chia quels duoi Uffizials, chi stolen tègnar ils duoi fostiers, ò sia taurs, dessan avair p minchia vatschia, oder muojas ün merial jerdi, ultra il gialdamaint d’üna via p ün, e quel chi gialda la via da Chiomp, des contribuir à quel chi gialda la via da Schaivel 2 f.

[f. 105r] Art°. 79.

Anno 1792 = 17 aprile eis gni serà diversas multas p oñs dudesch dico 12, e particularmaing la multa del Schnalzer fin al Vallèr grond da Rövel paina reinschs dësch p plaunta dico f. 10: — scò in quista avaunt scritta ledscha ed il vallêr da Rövel eis scumondà da totts temps, taunt p legnas co p cozas, sott paina ut ante.

1815 marz ais confermà la serrada dellas sudettas multas, añs dudesch, ed ils Quidts non possen dar licenzia senzia consentimaint da Comün.

Art°. 80.

Eis la memoria, chia las duos Ruinas cioè Chiomps dadaint Somvi fittan üna soma di competent bun vin als Uals da Comün, da baiber quel cur’il Comün Pövel và à far ora, ò sia netiar ils Uals, e quai sa chiatta in Cudasch Visnanqua à f°. 112; ed à f°. 113. sa chiatti er chi fitta als dits Uals in chiomp in Cullarai ün möz seal, o sia 54 X in daners. a f°. 115. eis in fitt all’Ual da X. 30.

Art° 81.

Sa chiatta à f°. 117 chia il Gotteshaus St. Jon Battista in Müstair fitta añualmaing all Ual da Comün duoi mozza e mez seal, e quai tenor in scrittüra numerada 17, e posta in chiaista da Comün.

Nel medem cudesch eis er üna chia il[s] artavels dal gm Jon de Tomasch fittan al dits Uals X. 15. [p. 150 modifica]

[f. 105v] Art°. 82.

Sa chiatta nel Cudesch Visnanqua, scò chia l’anno 1678 21 may eis gnü fatt vut dall’intera Comunità da Müstair chia da là inauaunt et à minch’oñ aint ils prüms 8 dits da maj üna persuna p minchia lai /: e caso non podess esser, schi sia in racognoschenchia della Visnanqua:/ da ir ora a Cluorn processionalmaing prò Nossadonna, è là sott la messa far üna onoraivla offerta, et uidè tuornar à chiasa senza sa fermar in osterias, e mancond qualch’ün, schi eis ils Quits in debito di dar il merità chiastì in lur arbitrio. Anno 1776. 7 maj eis gnü nofmaing confermà il dit vut, da ir cun la sudetta processiun giajüns in giò, e tuornont er senza fermar in Cluorn, e quei perchià il chiar Dieu ins parchüna da ruinas et attras disgrazias.

Anno 1808. 7 maj non hà il surscritt vut tegni ses effett à motif chia il rai da Baviera, essendo in quella jada el al possess del Tirol fin duos uras sott Maraun, e quel non permetteva processiuns, uschea in cambio eschan its à s. Bastiaun, et er salüda la B. V, di Caravatz.

Art° 83.

Nel Cudasch Visnanqua a f°. 124. et 125. sa chiatti quels chi fittan allas S. S. Cruschs, et eis f. 11, 37½ X.

[f. 106r] Art°. 84.

Nel Cudesch medem à f°. 127 usque à f°. 129 sa chiatti ils noms da quels chi fittan à S. Martin et eis f. 14: 35 X.

Art° 85.

Sa chiatti nel Cudesch Visnanqua à f°. 161 eis fat ledscha dall’inter Comün da non runcar ora prada, e far chiomp sott paina d’ün ongar p latta, in chi quai contrafess.

Art°. 86.

Sa daclera, chia in chiaista da Comün sa rechiatti üna bergiamina chi tratta della partiziun dellas alps taunter totta nossa Vall in dato 1466. 16. 8bris.

Ittem un’altra bergiamina in data 12 Agost 1556, chi tratta er della pirtaziun dellas albs scò à f°. 217.

Art°. 87.

Sa chiatti una ordinaziun fatta dall’inter Comün, chia grationd üna disgrazia, chia l’uors fes dañ à qualchia armaint sott il paster, schi des quel gnir considerà dals sigrs Visnanqua chi sun in Uffici e taglià sü il doñ ün taunt p minchia armaint, chi sa rechiatta sott à quel paster da quel tröp, chi vegna fat doñ, uschea grationd sümgliontamaing doñ ad’üna bestia chi foss stata missa davent dal paster, üna tala non des avair ingün [p. 151 modifica] benefici et er da contribuir nüglia p la disgrazia, e quai eis taunt da bofs, cò da vatschias, sterals e vadels.

[f. 106v] Art°. 88.

Eis üna ledschia in riguardo à quels chi vaun à vègliar il s. h. mual in temp d’està e chia talas veglias non fessan lur obligaziun, e mancantessan, ò non fessan il fö, scò sa costüma e pertuca, e cadont p tal causa qualche disgrazia, schi dess ün tal mancadur dal ses dovair portar ora tot il doñ da quel chi gratias la disgrazia dell’armaint.

Art° 89.

Ledschia fatta, l’anno 1800. 16 marz. In riguard ils forestèrs, chia vogliont tals abitar in nas Comün Müstair schi desni esser sottomiss als sequaints articols.

Pmo Chià als forestèrs sia scumonda da quà in avegnar da tor fond à fitt, e da comprar, fond e chiasas.

2do Chià tals sian esclüs, e proibits da sa maridar in quist Comün.

3°. Chià ün tal non possa jnvernar, ne gialdair la fluor con plü s. h. muaglia, cò quai chial pò jnvernar col ses ajen.

4°. Sia à tals scumondà da far legna d’arder in multas, però vegn dat prò a quels chi abitan da mez in sü, aint dall’aua da Pisch, et à quels da mez ingiò via in Valbrüna.

5°. Chia ingün non sa pressuma da proteger à laschar zezar esters, sott paina della confisca da sia facoltà.

6°. Traparind ils foresters supra quists pungs ün o l’atter, scò er chiaunchiont mal in dispretsch dels Patriots, ò atters, overo schà un tal non paja pontualmaing l’imposta ò sia interesses, schi chia ün tal sia imediate licenzià da Comün.

[f. 107r] Art°. 90.

Anno 1685 = 7 may tenor Cudasch Visnanqua à f°. 287. sa chiati chià il Comün Müstair hà fatt ün baratt, ed hà dat alla famiglia Casparetti sün Terza ün toch da Comünavel spera il prà Urezi sü, à condiziun, chia il dit Casparetti possa far saif, et all’incuntra ditt Casparetti hà dat, e cedü alla Comunità in prà nominà las Præsüras, e ditta Comunità ha fat Comünavel landrora. Quai eis sün il bain da Terza, ossa in podair dellas figlas del gm Podestà Tomaso Melchior.

Art°. 91.

sa chiatti nel Cudesch Visnanqua à f°. 360 l’accordaunza infrà il Terzal sa. Maria, e nos Terzal Müstair, chia essendo quels da s. Maria l’a°. 1800 haun fat ora da prà majer in Pizet ün toch prà grass, ingua il bual gniva gialdü dà quels prats majers alla frara, et ossa siond fatt [p. 152 modifica] ûn toch prà grass, schi sa suni quels da S. Maria esclüs da gialdair quel bual, e p quai resta ossa da gialdair quel prà majer al sulet Comün da Müstair.

Art°. 92.

L’anno 1774 eis gnü fatt üna ledscha la qualla scumonda da tagliar las daschìas et ognas dal Valler Valbrüna fin aint nels Rungs ed in sü fin al Plaun Salarësch et à gulif da dit Plaun aint fin aint il bain da Rodolf Conrad, ed à gulif aint ero sott ils atters bains fin aint in dita Ogna, ed eis scumondà sott paina p minchia plaunta, crüzers des deschdott dico 18 X [f. 107v] e quai p oñs quindasch, e da non tagliar, nè con licenzia ne senza licenzia, à riserva p il basögn dellas archias, e consentimaint della Visnanqua.

Anno 1797. 18 giugno. Eis la ditta ledscha nofmaing renovada p añs dudesch dico 12 avvenire.

Art°. 93.

1815 = 15 Marzo. Eis gni serrà las multas tottas davard da sulai, principiont dal Valèr Tschüschaida fin aint in la Spinatscha da Munt - Masaun, et sü in fin la via vëglia da Taunter Ruinas e quai p oñs dudesch, sott paina à chi contrafess, tenor scritta nel Cudasch grond Visnanqua à f°. 105 uschetta suni scumondats er ils Valèrs, con la clausula, chia ils Cuvits non possan dar licenzia senza il consentimaint del Comün, in caso dè grond basögn, e resta fissada, et confermada la taxa tenor l’art°. 77, essendo approvada quista ledscha della pluralità de Comün.

Art°. 94.

1815. 15 Marz. Eis fatt ledscha, et approvada dall’intera Comunità, chia cadond la disgrazia, chia ün cumpress ün s. h. armaint p saun, e dopo scopris, chia quel foss atachià del mal lavrusia, e non essendo mò passa mez oñ chia quel eis gni cumprà, schi in tal caso eis il vendader in obligaziun da retschaiver inavò l’armaint lavrus, e restituir il pajamaint ricevü, et il comprader dess perder il fain consümà con dit armaint, e caso foss passà il mezoñ, schi il vendader non eis oblià da refar ingün doñ.

[f. 108r] Art°. 95.
1815 = 15 Marzo. Eis fatt ledscha, et approvada dalla pluralità da Comün, chia grationt, chia qualchün vendess qualchia s. h. vatschia, e chia quella surportêss è far vadè plü co dits 21, schi dess il vendader refar il doñ al comprader con crüzers dudesch, al dì, comainzont dal prüm dì, chia quella vatschia, trima, ò muoja hà surportà fin chià la fà vadè, dico 12 X al dì.

Art°. 96.

1815 = 15 marzo. Ais chiattà dall’intera Comunità da metter in nota ils fonds, e daclerar qualla prada sia grassa, bastarda, e maigra ed eis [p. 153 modifica] scò quì sott seque. La Prada grassa sun totts ils Pròvis, e totts ils Rutitschs, Palüdaint, e Taunter la lavada, e Rom, Davo Mulins, tott sott il Döss, las Fuschinas, con ils dretts del passaggio dellas s. h. vatschias la prümavaira, chia da Pradöni vaun in Schasseras, et argian il Rom, las trais Tinas sur ils Chiomps da Chiasseras, ils Prats dels Mürs, las Ruinas grondas, grassas dadaint Somvï, sott Ual sott, ils Pravenders totts, ed ils Curtins fin sü ils Covoils, la prada in Tschüschaida, comainzont il Curtin ora som la Via del Döss, e sü Colla Tina spera il Prà S. Duri sper la vïa, e sü dadaint la Pünchera, chi và p mez Tschüschaida giò, ils Clüs tot sura la Pünchera dellas Tinas, Schaivel aint à som fin ora pro la Pünchera chi và à gulif giò vers ils chiomps, e Rom, Fadretsch scò ils Termals, [f. 108v] dadaint la Chiappella mossan sü fin ora som la via del Döss, della vard da Spinai da Purtachia, duoi Prats dadora la via dels Pozs sura il chiomp da Giõ. Batta Lechtaller, e quels prats dadaint taunter ils Chiomps dadaint la Chialchera, quella Prada naunvard la Farbaria cunter il Rom, scò la Valetta mossa. Ils Curtins Purtatschia, e quels spera, e dadora la scola nels quals haun drets ils vadels da Comün da paschliar trais dits p lö. Ils Curtins da Pasquer sun ero grass, et las s. h. vatschias haun ils drets da paschliar il dì prüm, e terz del mais da maj, e quella prada grassa pò las s. h. vatschias, e chiavras, sterlôm e vadelôm ero paschliar fin tott il dï 6 may. Las Tinas sur Prada nominada bastarda, e quella pò gnir paschliada fin tott il dì 14 may. Tott attra prada qui non nomnada s’inclea esser bastarda ò prada maigra, e quella pò gnir paschliada fin tott 18 may. 21 9brs 1816 essendo creschü üna malla intelligenzia infrà il sr Anvold Jacom Ant°. Pitsch e Peter Andrì, ils quals haun üna Tina prà bastard sin Schiasseras, et l’haun inozaintamaing vendüda p prà grass, ed aviond quai santì ils noss sigrs Visnanqua, haun protestà cuntra e p fin tras röf dils duoi sudetts Pitsch et Andrì eis del ht. Comün concess da fuormar prà grass quella quarta Tina sura ils chiomps, mediante la contribuziun al ht. Comün da crüzers deschdott p latta.

Sequi sut l’Ufici di sr. Ant°. Florintöni Covì - grond.

Johan Sepp Nodar pub°


[f. 109r] Art°. 97.

Per memoria della posterità, sa scriva quia, chia sa chiatont in nos Terzal Müstair blers estars, quals sun da quist Terzal gnits tutts aint p vaschins, scò sa rileva nel vëlg, e grond Cudasch Visnanqua, e siond chia nossa Comunità sa era avanzada à dar Ufficis bass d’ecconomia a quists tals estars accettats da nos Comün p vaschins schi hà quai causà üna gronda lita a nossa Comunità, siond chià ils ils duos Terzals nos Vaschins Confederats quì nella, Vall, non haun voglü chia quai haja effett, [p. 154 modifica] siond non esser Vaschins della intera Vall, e meza Dretüra e p quai haun ils duos Terzals dadaint fatt fuormar process e dalla nossa Lia eis gni dat p jüdisch imparzial la Dretüra Sur Tasna, ed indi da ambas parts eis gni dat la causa da decider à trai confidaints, ed haun decis p juro et amicabil nel sequent möd, e qui sa scriva il solo articol deschavel, omettond totts ils atters.

Anno 1795 = 25 jener. Sentenzia in Zernetz sequida contro ils vaschins sudits della clastra et vaschins comprats aint, omissis etc.

Articol 10vel. disch, chia in merito da ratschaiver p vaschins persunas estras, dess gnir observà la disposiziun dels Statuts criminals da totts trais Terzals, ils quals scumondan tallas acceptaziuns, ed aschiattond d’esser stats accettats p il passà in ün vel l’atter Terzal particulars estars da Comünas trais Lias, dessen quels esser exclüs da tuottas caricas da magistraturas all’incunter schà quels fossen Grischuns, dessen esser abilitats et ellegibils à tuottas caricas publicas, ecconomicas, et della Drettüra, orvard [f. 109v] quellas da Mastral vel Landama e Batschietader o Stathalter, chi s’inclea Locotenente, il qual Locotenente maina bachietta, in mancanza del bachettader, ò dal Quì = grond e p quai des gnir da quì inavaunt observà esattamaing.

Ils vaschins comprats aint sott Visnanqua s’inclea, chia quels non possan vuschar, ne in affars civils ne criminals, ne p ingüns affars da stadi, e quai p direziun da schiadün, ils quals non fossen conoschaints da tallas ledschas e sentenzias.

Art°. 98.

Nel pleits dellas scrittüras, chia minch’onn sa consegna d’ün Qui grond all’atter, sa rechiati ero üna scrittüra totta rotta in tocs, & quai sarà per la paca chüra tegnida da qualchia maldiligiaint Cuvi grond, la qualla daclereva, chia in basögn d’ün s. h. animal porcino anter per trar raza, sian ils mogliners quia in obligatiun in noss Comün da tegnier tal animal per servir il Comün, & dessan taunter ditts mogliners trar la büschia, ò sort & vezerà qual chi tucca da cumainzar à tegner, & non vogliond ils mugliners tegniar [f. 110r] ün tal animal, schi sianï in obligo di dar ün rensch per ün ad ün atter da Comün il qual sa obligarà da tegniar & ün tal animal dess esser per almain d’ettà d’ün onn & dess esser liber da dar spaisa e paja al paster. Quista ordinatiun ais stata fatta l’a°. 1700 nel mais da lug°. & qui sa registri ossa per buna regola in caso da basögn &c.

Art°. 99.

Pro memoria chia nel oñ 1813. 10 Aguost ha sr. Chiarlett Falett in qualità da Latinent Visn[an]qua jer pendrà ün s. h. bov ora del tröp da [p. 155 modifica] sa. Maria, il qual tröp pascoleva nel Avà naira, il qual bof hà il paster in seguito schlobia & pajà la pendradüra vigur taxa &c. Davaintà sott l’Uffici da sr. M Jon Mathias Sepp Qui grond, Latinent il sud°. Chiarlett Fallett, Chiasper Prevost, & Peder gm Noth Malgiaritta conmembars, & Fieusar Jon Ba. Florintöni.

Art°. 100.

Eis gni chiastigià Peter gm Jacom Andri abitant in Guad [f. 110v] per havair ingraschinà ün seis prà in Chiantun dals Rungs e per havair seà duos jadas &c.

Item ais eir gni chiastigià per medema causa s. Jon Tramèr da sa. Maria.

Item ais eir gni chiastigià Jon Natall da sa. Maria per havair ingraschinà in Chiasseras à mez 8ttbr.

E ciò davaintà sott l’Uffici da s. M Jacom Ant°. Pitsch.

scò attual Qui grond Crischel Lombardin Lattinent, Gaudenzio Flura, & Ant°. Foffà comembars, & Fieusar Jon Ba. Florintöni. — L’año 1811. —

[f. 111r] Art°. 101.

Coppia d’ün art: da Letschia il qual s’ rechiata nel Cudasch Visn[an]qua da sa. Maria, & quai riguardet la Ruina della Vallatschia ó sia in la Spinatschia. —

Item a°. 1695. die ultimo avrigl eis clomà & stabilì de amenduos Terzals Müstair & sa. Maria üna multa da Ruina nomnada la Vallatschia, e comainzond giò Rom, & sü & sù infina sü in Terza, chia ingiün non s’ dess pressumar da tagliar ingiüna sort de legnia ne gronda ne pitschna, & schia qualched’ün traperiss, dess gnir chiastigià senza grazia per renschs trai per plaunta, & schia ils Quits non chiastigiessan, dessan ils dels nof chiastigiar als Quits per dubla paina ò falla

La medema letschia ais confermada della Comissiun Belli da Bellfort l’a° 1746 die 12 7bre & daclerà chia la multa e legnia sur la Spinatschia dador detta [f. 111v] Vallatschia sia da Müstair, ma non sa dess tor giò legnia, senza participar prüma alla Visn[an]qua da Sa. Maria, & gnir giò con la legnia nel grond unviern e cura eis glatsch &c. — vel schêett.

Art°. 102.

1822: 16 Jün. Siond minch’oñ in occasiun del divertimaint fin ura costumà della milizia chiantunala sün il dì della Pardunaunza, concuoran in quella medema osteria diversa, e numerusa plebe dels Comüns circonvicins, e surpassamaints con saltar la letschia scripturada a°. 1767 page. 9 con dischplaschair, e molestia dels suprastants da Comün, e con special [p. 156 modifica] rimarico da nos zelus Pasturs spirituals, in maniera, chià las amicablas admoniziuns non vegnan ünguotta missas à maint, anzi para pü bot à bella posta fatt à dispett als Superiurs, chi procuran da tegnar buna polizia p impedir il mal, e siond, chia quista antica institutiun havess d’esser p honur del Venerabil, e chia in tal maniera vain pü bod al contrarj creschaintà il mal, schi sa sun il di dad’oz congregats ils sigrs del saramaint, et fatt ün project sün speciala intimaziun da nos zelus rdo. Pader Victorian, sco degnissim Plavaun e Superiur p. t. e portà avaunt totta la radunaunza del Comün il medem projett, et senso dell’ordinaziun, il qual à plaina gusch ais gnü aprobà, e sancì scò segue.

1) Per il dì Corporis Christi dess gnir tutt’ora dels Contingents N. 8 homens desters del sajettar, chi deven accompognar il Venerabil in la soinchia Processiun, e quels deven esser dels pü velgs aint il servezen, et ogni anno passar plü avaunt tenor schialla in maniera, chia tuots participeschan quista honur, e p lur gratificaziun dessan avair davart [f. 112r] Comün lur discreta marenda ò il valur da quella, senza ingiün sunaröz d’alchüna sort.

2) Per il dì della Pardunaunza ais tschunc’ora da fatt taunt il siettar sott las functiuns e servezen divin, cò eir totts bals e siglirs publichs è privats con d’ingünas sorts d’instrumaints ne con femnas, ne senza. perciò vain proibì specialmaing als ustèrs ed atters da non admetter tals Plazs, nè à terrers ne à forastêrs, sott paina à minchia traperitur tenor letschia vèglia prescriva.

Davantà sott l’Ufficj di sr. M Raduolf Sepp Quì = grond, Raduolf Bass Loco = tene, et Ant°. gm Jacom Lombardin. Locotene de Mast. sr. M Anda. Runatschia, e da mai.

[f. 112v ist leer] Florin Pitsch Bachettader p. t.

[Art°. 102.]

[f. 113r] Anno 1816 26 Mag°.

Ais rinovada la ledscha p via di tschuncar ora ils trunchs da dar davò las sepoltüras stata fatta l’a°. 1744.

Ün intêr Comün hà riflettà p il bain general di confermar suda. ordinaziun e rinovar quella, però con la sequainta spezificaziun.

1°. A quels chi chiavan la fossa, e chi portan il cadaver dess gnir dat lur moderat giantar, et vin la prò, unidamaing er à quel chi dà condriz p tala funziun.

2°. A quels chi vesteschan il mort, e vëglian quel, con quella persuna chi porta la glüm, dovessan ils patruns da chiasa containtar in quella maniera chi crajan. [p. 157 modifica]

3°. Cadond di far portar a Mastrals oder Anvolds, dovess gnir dat ün discret baibaraggio (vel trunch), passa quel dì della sepoltura.

4°. A chi fà la chiaista con la crusch, dond ils proprietaris las auntas, dovess avair p üna chiaista chi porta üna ò duos persunas 24 X, e p 4, Crüzers 48.

5°. Schul - Meister p ils pitschens 24 X e p persunas grondas 36 X.

[f. 113v] 6. Al calluoster p sunar, dovessal avair üna trinchia da vin p segn ò sia ses valur. Stà in letta als proprietaris di dar il - vin ò il pajamaint.

Quistas pajas dessan gnir suplidas dalunga passà il trentaisen e mancond, schi gnarà tras il fieusar fatt scodar, con la sia cuorsa la prò.

E chi transgredirà quista ordinaziun sara sogetto, ultra il chiastì da Dieu p sia disobedenzia, eir in la paina dad’ün reinsch p persuna, dond trunch, ed à chì porta la chüsa er 1 f. — p ses premi, quai serà tegni secret.

E tals chiastüs, davo pajadas las spaisas p far ciò eseguir, gniaran applichiats p bain dels morts del honorat Comün.

Quista ordinaziun sarà affirmada dallas superiuritats spirituala, e mondauna.

Sub. P. Victorianus p. t. Plavaun Cp°. inde.
Jon Franco. di Tomasch Bachettader.
Gudeng Noder Surcomün.
Ant°. Florintöni Quì = grond.

NB Quista ledscha fù approvada dell’inter Comün 3 dits davò, l’original sa rechiatta in chiaista da Comün.

[f. 114r] Art°. 103.

Memoria della spaisa seguida p far l’archia d’Avigna l’anno 1793.

Pajà la Clastra al Comün da Tuar p l’archia da nus fatta da daschia à möd da provisiun, essendo minachieva ruina terribilmaing da nossa vard, e ciò tras üna Comissiun decisa con f. 61, 16 X impls nossa monaida

Spais il Comün p far il paun 2 mozza seal

Per crepainter pedras

Spaisas in Comün dels maisters, vins, chiaschöl tenor lista presentada





— f. 90.

f. 6, 44.

5, 50.

156, 40.


f. 169 = 14 X

Ais comparti süls fonds chi vegnan argiats con l’aua d’Avigna à raschun di crüzers 58½ Satschiaretschià, uschea tucha alla clastra

Al Comün



f. 110, 12 X

„ 156, 40


f. 266 = 52

[p. 158 modifica]

La Clastra hà suplì sia part

La meda Clastra hà bonifichià al Comün à titol

della legna fatta sur il Döss, dadaint Valclò nossa multa con amò

                                                                           in tott

          20 = 12

f. 110. 12

        „ 12. 34


122, 46



Quì = grond fù il sr. Landa. Ant°. Orsi.

Surcomün sr. M Jon Runatschia e Bachettader sr. M Jon Ba. Florintöni, e da mai Giac° Ant°. Pitsch Deputà, ed Esatur dels pajamaints. [f. 114v leer.]

[f. 115r] Art°. 103.

Copia ex folio 138 del Cudesch vëlg.

A°. 1821. 9 7brs.

Ais della Radunaunza dell intêr ht. Comün hoz insemel congregà ordinà tras üna considerabla pluralità de votums, chia in avegnir accadendo chia una femna èstra da nos Comün oder del Pajais, maridess aint in Comün, schi avaunt cò rilevar il consens da Comün, dess deponer sainza riguard allas qualitats dellas persunas ò facoltà la soma da reinsch deschdott, dico f. 18 daners, et quels dessan gnir applichiats ad arbitrio de Comün.

Quista letschia ais in forza della letscha chiantunala approbada dels hondrats Cusegls e Comüns fingià l’anno 1819, et huossa con general concenso di tott il Comün recoguoschü p letscha permanente; e non voliond üna tal persuna deponer dita suma, schi dess’ella, seis marit, e descendenza esser serrats ora da totts dretts, e benefizis ecconomichs dè Comün, fin taunt chia els, ò lur uffaunts sodisfaun la supra mentionada suma tenor letscha chiantunale dispona.

Sequì sott l’ufficj del sr. Landama Florin J. A. Pitsch.

Surcomün sr. Florin J. Ba. Pitsch.

Covì grond sr. Gregorj Conrad, e p lor orde

Johañ Sepp atuari.

[f. 115v] Art°. 104.

Copia del Cudesch vëlg à f° 139.

A°. 1821 = 9 7brs.

Ais del hondt. Comün hoz insemel interamaing radunà ordinà à proibir p l’avegnar tottas novas fabricas, vel agrandimaint de chiasas, tablats, s. h. stallas, tschufas senza savair et consentimaint dell intèr hondl. Comün sott paina in racognoschentscha del saramaint.

Davaintà sott l’Uffici di sr. Gregori Conrad Covì grond.

Sr. Crischel Muschaun Latinent, e p lor orde

Johañ Sepp Attuari.

[p. 159 modifica]
[f. 116r] Art°. 105.

Copia del Cudesch vèlg à f°. 140.

A°. 1821 pmo febrer.

Siond stat in üna Radunaunza dell’intèr hond. Comün per risparmio de spaisas della Vischnanqua ordinà à dismetter p l’avegnir il Mastral, e Magistrat dels Nof, il Deputà del Covì grond nel di dell’appostal S. Mattias, et il quart Covì, et ultra di ciò eir, schà il möd possibel foss à limitar las spaisas della Vischnanqua, ò fixar ün fixo p plüs functiuns p qualla organisaziun, non haviond l’inter Comün podü sa unir nels lur sentimaints, schi hal à quista fin incombenzà als sigrs del saramaint, con quella assistenza, chia el stimerà da tor.

A quista fin sa haun, hoz ils sigrs del saramaint radunats insemel con amò un zuzug da 10 Deputats; et haun ordinà nel sequaint möd.

1°. Dess il Fieuser gnir ellet scò ün atter Covì sül di dell’apostal S. Mattias, in quell’alp chi eis il Covì grond, et quist dess esser obligà al necessari servezen dels Covits, scò fin ura costumà. — Per las banidas ordinarias dessal gnir resarcì cols obligs da sia chiasa particulara allas lavurs Comünas, in consideraziun dels Cuvits et p ambaschadas, vel scomondadas sün instanza de particulars dessal havair p sia mercede crüzers dudesch, et gniond quel clomà p assistenza dels Covits à lavurs, Comünas schi tenor seis merit [f. 116v] deve el havair sia mercede scò ün atter Covì.

Ittem p las banidas, chia el deve far p las Radunaunzas nel Prangual, non possal pretender inguotta.

2°. Riguardo ils Cuvits, schi dess esser admiss sco p il passà, etiam in futuro il past dell’apostel als Covìts, et Fieuser, scò eir las duos solitas merendas Pasqua o Domengia del Rosari, parò con tottà moderaziun aliter sot censura de Comün, inoltre taunt la merenda della saira davò las Cruschs grondas, sco tuottas attras da qualchüns üsadas et superfluas dessen esser tschuncas ora.

3°. Dovess il Cuvì grond tegnar exat quint ò register de tuotts incomods, taunt ordinaris, cò extraordinaris p lur Uffizi public tegnü tuott oñ ora p il Comün et avaunt cò scader d’Offici, scoderaun la contribuziun ordinaria della Clastra, e faraun clomar prô els ils duoi atters Cheaus de Comün, cioè il Surcomün, et il Mastral rendond quint realmaing als medems, ils quals ravederáun quels, et p il mancante à pajar las supradittas, spaisas ordinarias, sco eir p suplir lur spaisas, tagliaraun sün las chiasas et famiglias a proporziun dellas fallas fin ura dattas als Cuvits, con tuotta jüstia, tenor saramaint comporta et tenor merit da minchün, e con ciò dessan ils Cuvits corrisponder svess à lur ustêr p las spaisas chi soschiessen avair fatt aint in l’onn orvard las supramanzunadas spaisas ordinarias, e [p. 160 modifica]senza chià il Comün [f. 117r] haja ne possa tor sü, ne damondar quint da medemas.

Fatta chì sarà la meda. taglia, schi dess la vischnanqua scoder aint e sa far pajeda de lur honorari, aint in qualla taglia dess entrar eir la spaisa occorribla con far quella scò eir con scoder sü la meda. Las fallas extras de soprafaziun de legnoms dessen coprir las spaisas de visitar las multas, et atter non dess gnir cherchià quint.

4°. Accadont ploings fondamentals dal Comün ò da particulars, cunter la visch[nan]qua schi dess esser impè da Mastral, e corpo dels Nof, fin ura costumà, il Magistrat ordinari il compettente forum, avaunt qual dess gnir mainà doglianza, ultra il recuors al govern cantonal tenor Heft cui.

5. Tandem eis ordinà d’unamin consens da südetts Soprastants, e Deputats concernente l’honorari vel mercede dels Cuvits: de vezer l’esito della preschainta ordinaziun in fin dell’onn supra quist particular special, et indi tenor quel darà, schi procurar üna mercede fixa giornale tenor las circumstanzias p medems Cuvits p implir taunt pü bain il present scopo in evitaziun da spaisas, et pür p il bain da tott l ht. Comün. Ittem eis con südetta voluntà dels Sigrs ordinà, chià l’alp dè Somvì p scarsezza da subjets suficiaints p coprir uffizis da [f. 117v] Comün, dess quella p l’avegnir, e p tottas ellectiuns d’offizis sa extender fin la chiasa da Clot gm sr. M Chiarlett Pitsch inclusive.

Sequi sott l’uffizi da Sr. Ml Regte. Florin Pitsch.

Surcomün sr. Florin Jon Pitsch.

Cuvì grond srr. Sepp Gregor Conrad.

Latinent sr. Crischel Muschaun.

Johañ Sepp attuari.

NB. La saal della beschia dess gnir condüda in alp sül mender quost tras ils Cuvits, et consegnar ad ün sogn p distribuir al buschêr, et il vin ais tschunc’ora dell tott.

Ittem las taxas p ils legnoms de fabricas dess scoder il Surcomün tenor al gnarà dat aint da quels, chi maneschan il Cudesch dellas licenzias.

Idem Sepp.

[f. 118r] Art°. 106.

Reformatiun del art. 58 in merit il gialdam[aint] del bual fatt l’a°. 1822.

Haviand l’ht. Comün l’oñ 1821 stat insemel radunà & sun dumonda fatta dels sigrs. Vis[nan]qua ais della meda. Radunanza decretà à dar üna decleraunza a reformatiun del Püng 58 del Cudesch, qual decret siond l’a°. prste 1822 gnü miss ed affet & ordinà à metter in nota nel Cudesch Vsqua et eis sco segue:

1. Vuliand ün tegner sia mainadüra neccesaria p l’ecconomia da sia [p. 161 modifica] chiasa tott il temp del añ in s. h. stalla, senza gialdair ne munts ne campagnas ünguotta del benefizi della pascolatiun da Comün, schi dess esser permiss ad’ün tal da podair laschar in ün atter pèr al bual dels bofs in cambio, e quel dess dar quatter minas seal Schmidkorn.

2. Scha ün tegniss duoi pèra ò plüs in stalla da continuo als haviond invernats & neccessaris p sia laur sco supa. schi l’ais permiss atter taunts in càmbio sül bual. Un al dess pajar ½ möz seal Schmidkorn.

3. Vuliond eir metter üna mainadüra ordinaria in Muntognas estras l’està, la qualla non hà gialdü la fluor la prümavaira ne gialda il bual d’alton, schi ais permiss à laschar gialdair il bual ad ün atter per [f. 118v] ch’el dovra p mainadüra, abbain chia quel havess gialdü la flur da prümavaira.

4. Ün chi tegna 2 mainadüras sur està à chiasa e mania con duoi chiarra, saja chal tegna in stalla ò lascha ir àvaunt paster dovess pajar ½ möz seal Schmid Korn, sco da vegl.

5. Un chi tegna duos mainadüras a tegna üna da quellas à chiasa e l’attra metta sur està in muntogna e dovra solum la prümavaira e l’alton, e non haun gialdü la fluor da prümavaira, mò bain gialdan il bual d’alton quels dessan pajar da quander in via 4 ms. seal Schmid Korn.

6. Mainadüras chi vegnan dovradas da prümavaira et d’alton ò eir aint pel està et haun gialdü la fluor da prümavaira, sun exclusas del bual d’alton e quellas dessan pajar 2 ms. seal s. Korn.

7. Vendant ün ün pèr sh. bofs l’està ò d’alton, chi sun stats da contin in stalla, schi non dess esser pmiss ulteriur cambio aviand di già ün pêr avaunt.

Vendant all’incunter ün pêr chi sian stats l’està à chiasa ò in muntognia chi haun ils dretts da pascolar sül bual l’alton p non havair gialdü la fluor da prümavaira, e chià quel chi hà vendü sto sa servir [f. 119r] p mainadüra d’ün atter pêr, schi chia quel pêr chi suplescha la mainadüra possa gialdair il bual d’alton in cambio del pêr vendüts, albain chi havessen gialdü la fluor da prümavaira.

8. Un chi lascha ir sia mainadüra d’està avaunt paster et d’alton voless tegner in stalla, et laschar ir à bual ün atter pèr chi havess gialdü la fluor da prümavair[a], schi que non eis permiss.

9. Un chi inverna 3 pera trims pò totta 3 pera chatschar à bual, stante non haun gialdü la fluor da prümavaira, e chial non dovess tuottas 35 trai pêra p mainadüra.

Scha ün tal all’incuntra vendess ün pêr aint p l’està ò d’alton, schi non l’eis permiss ingiün cambio à metter à bual. Stante el non dovra ne paja Schmid Korn plüco p 2 Pêra.

10. Un chi hà üna mainadüra e sper quella voless ò da prümavaira [p. 162 modifica] ò d’alton domar ün per s. h. sterals ils quals haun gialdü la fluor da prümavaira, e non haun ingiüns dretts ad ir à bual d’alton, schi tals sterals non sun sattoposts ad ingiün Schmid Korn.

Quistas decleraunzas dessan servir al necessari uso dall’ecconomia da schiadün con exclusiun da speculatiuns & marchianzias.

Joh. Sepp Actuari

scritt p orde.

[f. 128r] Ordinatiuns dellas Alps.

(Ineditum nach dem Ms. Fptsch.)

1804. 17 Nov. Müstair.

Accordaunza taunter las 2 alps sco segue:

1. Per levar l’abuso dels büschers con ritschaiver il tierm, col bròtsch penz dallas alps vegn tschunc ora in avegnir il medm. tierm e bròtsch et eir la spaisa; però in pè da quist subsidio, vegnarà dat dall’alp dadaint 10 N. paing scrivo desch, e dall’alp dadora N. 8 dico ott, il similiond 27 N°. tierm dall’Alp daint e 18 dall’Alp dadora.

2. Ils sterals dessan gnir accordats, chal sterlèr jess ò cumainzess als 19 mai à quint dalls sterals, e la Vsqua dess accordar sia paja e far vegliar ora pü bot sia possibel, et la roda dellas vatschas dess restar ferma dalunga chi staun or prada. Vegn eir scumondà ils asos, e bücs da metter in las alps et ils songs sian in obligo da tegner nett da tal muaglia.

3. Il finar la pastriglia eis dat prò üna mra vin con paun e chiaschöl per hom. Con scodar l’asu üna masüra vin con paun e con scodar il paschomt üna trinchia p hom con paun.

4. Il past vegn tschunc ora; però cur vaun ad’alp dess gnir dat üna trinchia d’ vin p hom.

5. La paja del fieussar dals 4 f. — sun ero abolits, però per mainar in alp il paschant e la sal còl asen [f. 128v] roba da lett ec. dess gnir dat dall’Alp d’aint 21 N. paing, e dall alp dadora 14 N. paing.

6. Il vinars da masüras dess esser prohibè e p schalpiar eis dat prò il solit 1 mra. Als mulgiaders dess gnir dat insemel con quel chi paisa e scriva 3 fr. vin p hom col mangiar e. et ils sott sogns et vachêrs sun obliats a mulgiar p 12 X. p ün a quint dell’alp. Ils sott sogns e vachêrs dessan havair ün tr. vin p hom cur vegnan culs tiers e vatschas, e cur sa schalpiaja 35 schi dessen havair quels chi faun quint e paisan culs pastars eir 3 fr. vin p ün, e cur faun quint d’alp eir 3 fr. p persuna.

7mo A masüras dess minch’ün sa daclerar, schal vol tagliar jò il latt, e passà quel temp non possa plü gnir dat prò e schi vegn riservà qualche vachia schi dess gnir paisà il latt & dits davo mentre chal armaint sia saun et N d’ latt non passa plü gnir dat pro a comprar o vender. — [p. 163 modifica] Vegn prohibi sott paina 1 f. a dar paun ò ottras mangiattiras allas vattschas nel temp da masüras.

8. La paja dels pastars dess gnir data sco da vegl, cioè al sogn f. 20 — sainza il pais sal col obligo di far ils’ vâts non ostante. Als sott sogns e vatschers 13 f. p ün.

9. Las marendas dals pasters dessan gnir datas in presenza dal fieusar e da quels chi paisan e scrivan, cioè üna chiaschöla comüna taunter 3 pasters e cur [f. 129r] fossen in 4 schi dess gnir tutt 2 pitschnas, et il medm. col tierm et üna put in groma p ün cola groma d’üna motta p ün e nügla otter.

10. Nel schalpiar dess gnir loà aint las robas e dar ora dal sogn e sott sogn, et il fieusar dess star süll’üsch schlêr, e il tott segiur pü jüst sia possibel, et il vegn scumondà als paurs d’entrar in schlêr dürante quel temp, e chingün dess büttar inavo, ne main sia l’alp in obligo cura manchess la paisa à chiasa dellas robas a refar il don chi gnis pretais, ma bain guardar sü in alp a seis interess. In merit l’ir süttas las s. h. vatschas in alp dess gnir quinta la prüm’emna 1 X p noda, la 2da 2 X, e la 3a trai e la 4a 4 X et uschè continuar las emnas venturas süls 4 X.

11. Chi non va à masüras non dess gnir dat paing ne tierm, e plü co 2 jadas non dess gnir dat roba ora dell’alp.

12. Il vin da far alp dess gnir dat quint exatamg. avam. totts ils paurs cur haun baibü descrettamg.

13. Causond dall’uors ün don d’ün armaint, schi chia minch’alp porta ora in la sia il don causà.

14. Causond disgrazia ulteriura, schi foss malnett l’armaint, schi dess gnir dat la schalpia davo ratta da temp, e scha davaintess disgrazia ad attra chi foss sauna, schi fin S. Jacom vegl o sia avaunt mez il temp, dess gnir datta la schalpia per il mez e scha davainta davo S. Jacom, p intêr.

[f. 129v] Chi sarà causa da mala pasch taunt in alp co or vart à contradir a quist’ordinatiun sarà sottopost alla paina d’üna dubla e da pajar svess eir ils fieusars schi traperissan à quist ordinatiun.

Davainta alla presentia da 3 Deputats p alp cioè 3 da Somvi, 3 da Pasquêr, 3 da Plazdimez e 3 da Plaz grond, quals totts giavüschan la perfetta observanza, pasch e beneditiun del Suprem.


/: sub:/ E per lur orden                         

Giac°. Ant°. Pitsch

quel Deputà e Nott° pub°.


[f. 133v] Register dellas letschias ecconomicas. Art:

Non vender graun or della Drettra1
Permissiun del baratts di tal nattüra2
Non vender pavel3

[p. 164 modifica]

Non vender pavel ad esters per consumar in Comñ4
Non dar ora vin avaunt fatta la taxa5
Non vendar ò cumprar vadês da mezia avaunt las 3 emnas6
Non comprar nanprò s. h. mual ne chiarn da boos suspets7
Non laschiar chiasar persunas estras in Comñ8
Argiar & metter auas pellas vias &c.9
Gioar a maza, e botschias10
Transir davo sias vias nels fonds11
Possar tras con frùa avaunt temp12
Sepolir ün armaint it in mallura13
Surpassamts da multas14
Surpassamts da Vallèrs15
Far saifs, & cò e portar davent &c.16
Circa ils pizs dellas lattas chi vanzan orra dellas saifs18
Circa laurar ils chiomps e trattar culs vaschins19
Non copar s. m. sül bual ò prà20
Non laschiar ir à bual mual taar21
Non paschialgiar mual d’ün oñ culs bovs22
Non tor pèl chiern23
Non pascolar mual comprà24

[f. 134r] Memoria in merit chiastiats ad esser its or Comñ la dumengia25
Non pascolar da nott sott saif da Runaccia26

Non pascolar ils fittadins da Terza & Runaccia sott saif27
Notta dellas festas d’observar28
Proibitiun dels bals & saglirs29
Non ir con mainadüras &c or d’ Comn la Dom[en]gia30
Non pascolar in santêri31
Non comparair à Visnqua32
Dabits dels sigrs. Visnqua33
Non far manttinadas sunaröz &c vide art°. 10234
Vender paing. far patütsch in muttas35
Taxa per ün chi vol s’ saintar qui36
Proibitiun del schüschaivar37
Non pascolar chiavals in Tramen &c38
Pendradüras dels bains Guad39
Consegna del Cudesch Visqua40
Obligatiun dels osters della Vsqua & saltèrs41
Non vender legna da fabricas42

[p. 165 modifica]

Non vender ord Comn erbas, graschinas &c43
Non vendar fain45
Non tor ord d’alp roba avaunt S. Bartolé.46
Salarj della Visnqua & multas47
Chiaunchiar mal della Visqua &c48
Ilg Quits non dessan ir sün pasts ò marendas49

[f. 134r] L’oñ della frediada50
Ils bains non dessan tor dü mual estar51

sr Padrot Curadin da Valcava, traperi in supa52
Temp fixà per pascolar la pmavra53
Manutentiun dels taars54
Manutentiun del terz taar55
Multa da Vall brüna56
La Vsnqua da star in solita brucla in baselgia57
Ordinatiun dels buals & Schmidkorn, e58, 108
Fitts da fonds59
Reglamt per las ellectiuns d’Ufficis novs60
Taxa del past del Apostal61
Chiasti del nob. Convènto per &c62
Auszug della chiarta dell’aua d’Avignia63
Concessiun a sr. Ml Janet Muschaun per il Cortin64
Notta della saal della bèschja65
Extractiuns da facoltats & Abzug66
Appelatiuns67
Termals del stoll Fradetsch majer68
L’jert dal anv. Floritsch Pitsch in Pasquèr69
Nottas dels fitts s. Martin & vinadis & s. s. Cruschs70, 132
Non palaintar decretas da Deputatiuns vel74
Non ingraschinar la prada duos jadas l’oñ75
Scumondada dal Vallèr Rövel &c76

[f. 135r] Taxa per licenzias & legnoms da dovrar77
Manutentiun posteriura del s. h. taurs78

Multa da Rövel serrada79
Fitts da chiomps Sonvi da vin als Uals80
Cruschs pitschnas81
Non runcar ora Comünavels85
Cittatiun da documaints in chiaista da Cmn86
Dons della malla guardia dal s. h. mual87
Veglias da nott pro ’l s. h. tröp mual88

[p. 166 modifica]

Reglemaint riguard ils forests89
Barat con famillia Casparetti da Terza90
Bual da Prà Pizett91
Scumonda d’ ognias, & daschias92
Scumonda da multas davard solaj93
s. h. mual labrus94
s. h. vatschias chi surportan95
Dacleratiun della prada grassa, bastarda &c96
Non dar Ufficis als comprats aint97
Riguard il s. h. purschè taar98
Pendradüra del Aua naira99
Chiastigs dels da Guad & Sa. Maria100
Riguardo la Ruina da Vallatschia101
Ils trunchs & ordinaziun della Pardunaunza102
Archia d’ Avigna103

[f. 135v] Co dess gnir tutt aint vaschinas allas femnas104
Scumondadas di novas fabricas105

Ordinaziuns in affars Vischnanqua106
Pervia della saal della beschia107
Reformatiun in merit del bual108
Ordinatiuns dellas alps129.