Bgera canêra per poch

Da Wikisource.
romancio

Florian Grand Indice:Decurtins - Rätoromanische chrestomathie, VIII.djvu Bgera canêra per poch Intestazione 23 marzo 2021 75% Da definire

La chanzun populera ladina Las Strias, Superstiziun e fantasie
Questo testo fa parte della raccolta Rätoromanische chrestomathie

Scarica in formato ePub Crestomazia Retoromontscha VIII   di Caspar Decurtins (1907)

[p. 306 modifica]

Bgera canêra per poch.

(Annalas II. p. 38 — 67.)


Bgera canêra per poch farsa in ün act.


Persunas.

Mastrel.
Mastralessa, sia consorta.
Tinetta, lur figlia.
Battista Gianzauna, frer della Mastralessa.
Gian Chinchêr, giuven domicilio.
Giachem Claviglia, vegl vschin.
Töni Grammatica, vegl nudêr.

Tiroli Bagiauna
Ruodi Curo
Gudench Palü ed oters
  chos d’alp e massêrs

Lö: Stüva in chesa del Mastrel.

I. Scena.

(Tinetta.)

Tinetta: (Con ün braschun, spulvrand cudeschs). Usché, co füss darcho tuot in uorden! Mieu bap marmuogna adüna supr’il disuorden della giuventüna d’hoz in di, hoz nun averò’ l da’ s almanter (posa). — Ma uossa vögl m’impisser eir a mias fatschendas. He auncha da preparer mieu vstieu per la schlitteda e per il bal! Que co non darò uossa taunt da fer. Pü rumpatesta m’ho fat l’invito. Infin ch’eau nun eira sgüra sch’el m’invidess u na, non avaiv’eau pos. Tuotta la lungia not m’insömgiaiva ch’el gess bod con quista bod con quella, fin cha l’anguoscha am sdasdaiva. In se mieu pissêr eira bain melfundo. Gian Chinchêr m’avaiva do taunts segns da sincêr’amur, cha que non eira bain pussibel oter, cu ch’el s’adressess a me. Que’ m füss sto üna bella, sch’el m’avess planteda co e füss ieu in schlitta con ün’otra! In quel

[p. 307 modifica]

cas m’avess bain serred’aint in staunza e non füss pü pizzed’our da porta con ün pé. Na, scha mieu Gian non am vuless pü bain, non savess che piglier a maun!

II. Scena.

(Tinetta e’ l Mastrel.)

Mastrel: (cucand aint dad üsch) Hest glivro?
Tinetta: Schi, schi, pür ve aint, uossa ta stüva ais in uorden, He spulvro gio tuot, miss a lö tieus cudeschs e tias giazettas e do aria fras-cha alla staunza . . . . .
Mastrel: Pulit, pulit, ma matta! Tü fest tieus affers, cha que ais ün milli dalet. Que’ s vezza bain, cha tü voust dvanter ün’exellenta massêra.
Tinetta: Nischi bap? Uossa vegn eau per mieu fat (con importanza). Eau he aunch’ótras fatschendas! Hest forsa udieu la novited?
Mastrel: Na, eau nun he udieu ünguotta.
Tinetta: Nun t’ho’ la quinto la mamma cha mardi chi vain ais la schlitteda da giuventüna?
Mastrel: La schlitteda? Allura averò que nom piglier notiers la sunagliera veglia e tü averost da fer grands preparativs . . . . Ma il prüm sarò da vair scha tü sarost invideda u brich.
Tinetta: O sch’a manchess be que co.
Mastrel: Alla fin est forsa già invideda?
Tinetta: Ma schi, schi, già da löng inno. Ingiuvina be da chi!
Mastrel: (per se) Quist’am sarò üna greiv’ingiuvinêra (scherzand). Chi mê sarò quel tel? M’impais tieu cusdrin Bastiaun?
Tinetta: Ah bah! Che voust cha quel vegliuord giaja aunch’in schlitta!
Mastrel: Dimena saro que Giöri Thymian? (Tinetta do adüna dalla testa da na.) Antoni Tüvé? Alfred Bagiauna? Duri Muos-cha . . .? Na? Ma allura resta poch da vaglia per te ma Tinetta, tü’ t stuverost contenter culs refüds dellas otras giuvnas?
Tinetta: (surpraisa) Poch da vaglia? Schi non quintast ünguotta Gian Chinchêr? Nun crajast pü chöntsch cha ogn’üna dellas giuvnas l’avess piglio con bratsch’avierta?
Mastrel: Gian Chinchêr? Quel giarò bain cun sa Luisa?
Tinetta: Ma t’impaisa be, scha quel vo con quista bella Luisa; El vain güst appunto con me. El m’ho dumandeda già venderdi passo, e hoz vain el at dumander . . . . .
Mastrel: Che dist? dumandeda?

[p. 308 modifica]

Tinetta:Bainsgür dumandeda, que voul dir per la schlitteda e hoz at dumanda’ l la sunagliera veglia ad imprast.
Mastrel: Ah usché, eau crajaiva . . . . .
Tinetta: Che crajaivast . . . . . uossa laschain ir, tü già am minchunast be cun tias fintas da non incler ünguotta. Addieu! (sorta spert.)
Mastrel: Addieu:

III. Scena.

(Mastrel sulet.)

Mastrel: Co stuvess ün bain esser suord sco üna platta per non incler ünguotta, ed orv sco üna talpa per non vair, cu cha las chosas staun. Ah, la chazra! Per ünguotta nun avaiv ’la mel ils daints cur as trattaiva da fer ün bal durante l’absenza da Gian Chinchêr. Hoz dunque vain el am dumander la sunagliera veglia, — be chel non hegia forsa aunch’ün’otra dumanda in petto. — Del rest, eau per ma part füss eir containt. El ais ün scort e brav giuven ed alla fin ais que l’essenziel! Má — pudess que ir, cha la figlia d’üna veglia ondreda famiglia vschina spusa ün domicilio? La mastralessa fess forsa ün po melviers. — Pah! cur cha’ s tratta be da que co, schi con ün pêr tschient francs as cumpra’ l il vschinedi — al dschender del mastrel üngün nun suos-cha refüser üna siml’’instanza (con dubi). Que ais però auncha da vair. Ils vschins l’haun uossa ün po süllas cornas causa sias ideas in affêrs comunels ed eau stögl confesser, quaistas ideas extravagantas non am pleschan nell’ zuond brich. Perché mê ho’ l agieu da’ s masder in quists affêrs e da’ ns buleverser tuottas nossas bunas instituziuns veglias? Quella granda müdeda del ultim temp mê nun am get per testa ed eau nun la he aunch’hoz digerida. Da noss vegls vschins possedaivans usché sabis tschantamaints e tout eira combino usché felicemaing, cha noss’administraziun giaiva sco üna gïa. Ed uossa? Uossa stu que tuot ir all’ingranda — ils tschantamaints da noss venerabels babuns sun antiquos — las instituziuns veglias non sun pü alla porteda del temp — noss cuvihs vegnan decretos davent — que voul uossa ün president comunel, ün cussagl comunel — ün minister del culto, ün dellas finanzas, que voul lungias debattas e predeliberaziuns ed a forza da predeliberer non arriv’ün mê a deliberer e con tuots ils ministers dellas finanzas nos dbit vo poch diminuind, scha na s’augmentand . . . . . Be pleds ed üngüns fats, be baja e canêra! — Liberalismo ais la parola moderna, lo nun

[p. 309 modifica]

voul üngün ster inavous, e pü ch’ün so dir mel e trer gio dallas üsaunzas ed instituziuns veglias, pü bgeras nouvas ordinaziuns ch’ün ais in cas da propuner e pü liberel ch’el ais. E’ l pês da tuot ais, cha nus oters vschins non quintains pü üna pipa d’ tabac. Ils domicilios sun uossa in maggiorited e faun ir tres tuot que ch’ils plescha. Eau craj, sch’ün proponiss da volver la glüna culs pizs in sü, cur ell’ais vouta in gio, schi ch’üna simla proposta reuniss la maggiorited sün se. Co ans fo Gian Chinchêr, chi ais alla testa da quella clica, ün grand tüert! Povra vschinauncha! Noss buns temps vegls!

IV. Scena.

(Mastrel e Toni Grammatica.)

Töni: (entrand) Reverieu sar Mastrel!
Mastrel: Ah co vain aunch’ün della veglia scoula. Bainvgnieu sar Töni! El as lascha vair d’inrer, cu’ l vo que a maun?
Töni: (squassand la testa e tuot smiss) Mel, mel!
Mastrel: Po fer? Schi che’ l mauncha?
Töni: (sospirand) Noss buns temps vegls, Zieva quaista disgrazcheda constituziun nouva tuot vo suot sur.
Mastrel: El nun averò da’ s plaundscher. El, chi ais l’unic vschin, il quêl chattet grazia avaunt ils democrats. El ais bain nudêr del cussagl comunel?
Töni: Ah, schi, bell’onur, cur ch’ün ho da che fer cun glieud chi niauncha non inclegia ün protocol inandret.
Mastrel: Eh! il president inclegiarò bain ün protocol e cur ch’ün ho il president da sia vart . . . . .
Töni: Schi, quel ais güst il dret! Que co m’ais üna crusch cun quel president. Adüna ho’ l da dir cha mieu stilo saja antiquo e cha hozindi non as maina ün protocol alla moda veglia. Schi el ais affat’in cas da corriger aint virgulas e puncts e da s-chasser paginas intêras, dschand cha tauntas frasas sajan superfluas, scu sch’eau, chi he fat taunts protocols, perfin da quels chi sun stos avaunt il pitschen cussagl a Coira, non savess niauncha pü fer ün protocol.
Mastrel: Que ais appunto il früt dellas teorias modernas e da quel benedieu liberalismo!
Töni: Eau he uoss’avuonda da quaist liberalismo! Ch’el s’impaisa be, que ch’els m’haun fat hêr saira. El saverò bain ch’hêr saira eira raduneda la comischiun per elaborer ün nuov proget sur las alps.

[p. 310 modifica]

Mastrel: Eir que co! Eir quaista ledscha ho dimena da gnir moderniseda!
Töni: Eau m’avaiva isibieu a Sar Gian Chinchêr, chi ais president da quaista comischiun scu actuur, per cha survgnissan almain ün protocol inandret. Her saira ais steda la prüma seduta, ed eau avaiva fat ün protocol, eau ’l di ün protocol stupend, eau scumet cha niaunch il Congres a Berlin nun posseda ün compagn. Ed üna bella peja ch’els m’haun do per ma fadia! Cur ch’eau l’he prelet, m’haune fat ün chalaf ed üna risata ch’eau sun resto lo scu’ na gialina bagneda.
Mastrel: Ecco, Ecco!
Töni: Quist bel Sar Gian Chinchêr ho aunch’agieu il frunt, da’ m dir cha mieu protocol contegna tuottas las chosas pussiblas nel muond ed auncha ün pêr impossiblas, be na que chi tuocha nel protocol. Quist bel! Eau al vess güst pudieu trer il chalamer aint pel gnif dalla rabgia.
Mastrel: Eau vez bain in nossa vschinauncha ais pür memma svanieu tuot il spiert da pieted.
Töni: Scu a me nu’ m vezane pü in quista comischiun. Ch’els fatschan fer a qualch’ün oter il protocol, sch’els chattan ün chi ais in cas da’ l fer. Neir nel cussagl comunel non poss bod tegner our pü. Que ais bun, cha’ d ais bod glivro. — Ah güsta, per que co eira eau gnieu. In quindesch dis sun las nouvas nominas e co’ l vulaiva giavüscher, ch’El, sign. Mastrel, as laschess nominer president comunel.
Mastrel: Suot las circonstanzas actuelas non savess propi, scha que füss per me ün’onur o na.
Töni: Ch’El fatscha quist sacrifizi per sa vschinauncha, uschiglo tuot la baracca do insembel. Nischi? El am pigl’allura per actuar? Eau non poss nell’ lascher la vschinaunch’imbarazzeda, ma con quist nuov guvern non vo que pü. Ch’El riflett’ün po losupra. El non po na la fé refüder. Ma uossa vögl ir a fer propaganda per la nomina (vo vers l’üsch).

V. Scena.

(Mastrel, Töni, Giachem.)

Giachem: (entrand) Bun di, sar Mastrel! (observand Töni:) Ah est eir tü co? Eau stim be cu cha tü’ t suoschast fer vair tar nos sr. Mastrel!
Mastrel: Ma sar Giachem!
Töni: Che mê he eau fat dal mel?

[p. 311 modifica]

Giachem: Tü est appunto ün da quels, chi vöglian metter il pé in tuottas duos scharpas . . . . .
Töni: Mo, mo, cumper.
Giachem: Tü, chi non at trupagiast, da fer il manual della bella clica dels revoluzionaris . . .
Töni: Ma, schi chi dess fer il protocol?
Giachem: Protocol! Tieus protocols sun la rovina della vschinaunscha. Che’ ns haune dit cur cha vulaivans darcho introdür il permiss da fer arüd in noss gods? Cha que non saja permiss, cha seguond il protocol non as possa pü fer que, que co haune dit. Tieus protocols sun la cuolpa da tuot il disuorden.
Mastrel: Ch’El taidla sar Giachem l’affer . . . . . .
Giachem: A te’ t valains der protocols (l’accompagnand Töni culs puogns avaunt la vista vers l’üsch).
Töni: Ma cumper, sar Mastrel.
Giachem: Be ve’ m tü aunch’üna voutta culla comischiun da Gian Chinchêr! Arder, arder stuvess ün protocols e tuot la clica! (Töni fügia spavento our dad üsch.)

VI. Scena.

(Mastrel e Giachem.)

Mastrel: (ün po grit) Ma che fortünas ho’ l? El pera güst our dals mauns da Dieu.
Giachem: Ah, cher sar Mastrel, ch’El am perduna, scha sun gnieu ün po grit in sa staunza, ma ün ho da travuonder hoz in di tauntas rabgias in nossa vschinauncha, cha que fo ün bain al cour, cur ün las po darcho svöder. A quel co he eau dit que ch’el ais, quist . . . . .
Mastrel: Ma ch’El am dia che ais darcho dvanto?
Giachem: Che ais dvanto! a passa minchadi da bellas scha’ ls vschins nun guardan bod da lur fat, schi quaista marmaglia da fulasters ans faun ir suot la vschinauncha. Uoss’haune la ledscha dellas alps pels mauns e ch’El s’impaisa be, niaunch’ün artichel da noss’ordinaziun veglia non laschane ster.
Mastrel: (agito) Niaunch’ün artichel, ma crajane propi cha noss vegls sajan stos taunts idiots chi non avessan savieu fer ün schnat ledscha dellas alps?
Giachem: Scu ch’al di, niaunch ün artichel. Co vöglian els il prüm scioglier las cumpagnias d’alp ed allura fer ogni an üna granda lotteria, e ratter aint ils massêrs. Üngüns massêrs stabels, üngüns ambulants pü, a tuots l’istess dret — égalité, fraternité!

[p. 312 modifica]

Mastrel: Ma que co nun po ir. Che gniss our dals fabricats, scha las alps cambiessan minch’an massêrs? Ed in oltre sun las alps partidas già avaunt ün pêr seculs. Dieu ’ns osta! Que füss s-chet comunismus!
Giachem: Comunismo, güst comunismo, que ais üna banda da petroleurs.
Mastrel: Co s’ardane bain las piclas, que’ ls garantesch eau, nus avains da nossa vart las veglias convenziuns!
Giachem: Schi, ch’El discuorra con Gian Chinchêr da veglias convenziuns.
Mastrel: Ma, ais el propi nar? Paun si ambiziun e sia paschiun ir taunt inavaunt, da violer las senchas convegnas da noss babuns?
Giachem: Cha dessans musser las convenziuns, scha sajans in cas, ho’ l dit con beffa. Que füss da’ l stordscher il culöz.
Mastrel: Musser, musser! Tres ils vegls tschantamaints po ün comprover lur existenza. Lo sto que scrit nair sün alv: Vain confirmo la convenziun u ordinaziun scritta nel an da sia salüdaivla naschentscha 1618 ad 27 d’ Marz tres sigr. Gian Pool nudêr public per commissiun da signuors cuvihs unidamaing als sigrs. Trueders nobels sabis e prudaints homens. Sign: Lorenz Claviglia e Gian Curo. Craja farsa Gian Chinchèr, ch’ün Nudèr public saja sto üna canaglia?! Giachem: Ch’El s’impaisa be, scha quaist comunist rispetta nudêrs publics. Na, na nus stovains tschercher no las convenziuns, a stöglian esser da qualche vart. El sar Mastrel ch’El lascha clamer insembel ils chos d’alp, ch’ans possans incler supra ils pass necessaris cunter quaista clica — ma hoz auncha — a nun ais da perder temp ed eau vögl vair, scha non chat las veglias convenziuns nel cudesch dellas curagias (sorta).

VII. Scena.

(Mastrel e Mastralessa.)

Mastrel: Que co m’ais ün di disgrazcho! Un tel spiert regna dimena in nossa vschinauncha? e quist Gian Chinchêr . . . . .
Mastralessa:  (intra con furia) Uossa aise ura da glivrer, ün tel affrunt vis - a - vis nossas veglias famiglias non po rester impunieu.
Mastrel: Vainst eir tü uossa am seccar l’anima e’ m fer perder daffatt’il güdizi.
Mastralessa:  Con ster in stüva non perderost il güdizi — vo tü in vschinauncha, traunter la glieud — lo passan da quellas chi faun ster ils chavels dret sü!
Mastrel: Eau se tuot; Giachem Claviglia ais sto be uossa quia.

[p. 313 modifica]

Mastralessa:  La pü bella non sest auncha, — u hest forsa udieu, ch’in vschinauncha circulescha üna proposta da Gian Chinchêr, d’abolir ils baunchs da famiglia in baselgia? Mastrel: Baselgia, baselgia! Attachan els eir la baselgia, que ais impossibel!
Mastralessa:  Impossibel? Che ais impossibel a quaista glieud? Crajast forsa cha nus comportans auncha fulasters in noss baunchs e’ ns laschans aunch’arir our davous tiers? Na ün s-chandel simil mê non ais sto aunch’in vschinauncha;
Mastrel: S-chandalus! Que füss ün sacrilegi.
Mastralessa:  Que güda bger da ster co e declamer. Uossa ais ura cha tü mettast il plus in our. Ti ’onur, l’onur da ta famiglia, della vschinauncha, ta posiziun dumandan, cha tü muossast als revoluzionaris la creanza, ma di’ ls, di’ ls que ch’els sun!
Mastrel: Uoss’ais l’imsüra plaina! Hoz auncha clamerò eau insembel ils vschins, allura volains tuottüna, vair, quêl chi tira la büs-cha cuorta, il mastrel u Gian Chinchêr. Eau scriv dalum la banida. (as metta a scriver.)

VIII. Scena.

(Mastrel, Mastralessa, Tinetta.)

Tinetta: (intra tuot containta) Mamma che vstieu dess eau piner per la schlitteda?
Mastrel: Schlitteda?! Uoss’ais güst il dret momaint per schlittedas! (continua a scriver e squassa la testa.)
Mastralessa:  Chi fo schlittedas sainza dir a me qualchasa?
Tinetta: (ün po smorta) Que ais üna schlitteda della giuventüna!
Mastralessa:  Da cur inno arandscha la giuventüna las schlittedas sainza me? Eir que co am vöglian ils democrats piglier davent! Odast mastrel, eir las schlittedas arandschane sainza me. Na na ma Tinetta, nus at vulessans der schlittedas cun quella bella compagnia!
Tinetta: Bella cumpagnia? A sun invidedas tuottas las giuvnas.
Mastralessa:  Cha las vschinas non giajan que saro mieu pissêr. Ed infin cha quaist melprüvo Gian Chinchêr (Tinetta do ün sagl) ais in compagnia, non vest tü ün sulet pass, ne a schlittedas, ne a tramegls, hest udieu?!
Tinetta: (cridand) Ma che ho fat Gian Chinchêr? (sorta cridand.)
Mastralessa:  (la compagna) Pür mettá’ t our d’ testa quist bel sogget!

[p. 314 modifica]


IX. Scena.

(Mastrel sulet.)

Mastrel: (stand sü dalla maisa) Que manchaiva uossa be auncha que co! Ultra tuots ils disgusts in affers comunels, am vegnan eir displaschairs in famiglia. E chi ais la cuolpa da que tuot? Üna suletta persuna . . . . . Ma povra Tinetta! Ma eir cha’ l cour as rumpess, quia non ais üngün remeidi. Üna persuna sainza pieted alchüna, üna persuna chi spredscha nossas veglias üsaunzas, chi violescha nossas convenziuns, chi non respetta niauncha las senchas instituziuns della baselgia — na, na que non po ir! Ma ch’el am vegna pels peis, eau’ l vögl fer our las uraglias!

X. Scena.

(Mastrel a Gian.)

(A picha sün üsch.)
Mastrel: (da grit) Avanti!
Gian: (entrand) Bun di sar Mastrel!
Mastrel: El am vain güst dret per ün levatesta.
Gian: Ch’El perduna sar Mastrel, eau m’he gia lavo.
Mastrel: Ün simla resposta pudaiva bain m’aspetter d’El chi nun respetta pü . . . . .
Gian: Ma cher sar Mastrel, eau non savess d’avair mê mancho d’ respet vis - a - vis Sia persuna.
Mastrel: Chi mê averò rispet da persunas, cur ch’el non rispetta niauncha las instituziuns las pü senchas.
Gian: Ma in vardet, eau non l’incleg.
Mastrel: Al farons bain incler in ün’otra maniera, scha quistas revisiuns da ledschas non glivran bod.
Gian: Las revisiuns? Quellas non pleschan? In nom da Dieu, co nu’ l poss güder. La comischiun survgnit sieu mandat dalla radunanza generala e nun acceptero üngünas lezchas ne in üna ne in l’otra maniera.
Mastrel: Cur ch’ün po dispuoner da taunta melnüza gianüra, ais que fazil da survgnir mandats.
Gian: Eau m’impais cha la ledscha sül domicil do a vschins e domicilios il medem dret da votaziun e fand üs da quaist dret non ho üngün da’ s lascher plaschair tituls, da snöss. Que’ m pera in ultra cha giodair la confidenza della comunited non saja üngüna disonur.

[p. 315 modifica]

Mastrel: La comunited mê nun ho do l’incombenza da metter tuottas las ledschas suot sur.
Gian: Que co na, ma l’ho do maun liber alla comischiun da propuoner que ch’ella stima per bön, ed infine averò la radunanza darcho l’occasiun d’approver o da regetter ils progets della comischiun.
Mastrel: Perché vo la comischiun a tschercher que ch’ella nun ho pers? Perché nun po ella as contenter da pitschnas modificaziuns, sco ch’ün solaiva fer da pü bod ogni dudesch ans?
Gian: Que’ m pera ch’El non saja guera oriento nels affers. Oters temps, oters bsögns! La ledscha sül domicil dumanda categoricamaing ün nouv uorden nellas vschinaunchas. Co avains p. e. la disposiziun cha la rendita dell’intêra facolted comunela daja fluir in cassa publica, cha fintaunt ch’ün non percepescha taxas per il giodimaint dellas ütiliteds publicas, dels gods e dellas alps, ün non saja nell’in dret da fer pajer taglias. Ed El so bain avuonda cha con taglias daspö decennis füttans benedieus charinamaing.
Mastrel: Per ils giodimaint dellas alps nun podains mê pü dumander taxas, la divisiun generela statuescha bgeranzi usufrüt gratuit.
Gian: Da cur innò?
Mastrel: D’ün pêr seculs innò! Ch’El chatsch’il nes eir nels tschantamaints e documaints vegls e na be nels nouvs, schi vzarò’ l pü bain.
Gian: Quels haun ün po bgera puolvra e chamblas. Eau non savess nell’ perchè ch’ün’ingüstia, chi existit seculs alla lungia, dovess esser tolereda auncha pü löng. Pü veglia ch’ell’ais e pü motiv da la smacher la testa.
Mastrel: El non ho let . . . . .
Gian: U, non ais que üna crass’ingüstia, cha be üna part della populaziun gioda gratuitamaing la facolted della vschinauncha el a l’otra part nun rest’oter cu il plaschair da güder pajer ils dbits. Scha la vschinauncha ho faculted, schi ch’ün impuonda il prüm la rendita da medema per pajer ils dbits, laschand eventuels residuants fluir a pro dell’intêra comunited.
Mastrel: Que co non ho da che fer . . . . . .
Gian: Non ais que üna marsch’ingüstia, cha las cumpagnias d’alp giodan ultra la pasculaziun gratuita da lur muaglia auncha l’entreda dallas fittaunzas da pascul esuberant a lur bsögn? Na, na nossa vschinauncha non ais auncha nel stedi, da pudair fer regals a cumpagnias privatas.

[p. 316 modifica]

Mastrel: Quia non as tratta da regals, las alps sun dallas cumpagnias.
Gian: Las tegias schi, ma na il pascul.
Mastrel: Eir il pascul, almain la giodia da medem, que sto nellas convenziuns dal 1629.
Gian: Chi pretenda quetaunt? Inua sto que scrit?
Mastrel: Ch’El repassa nos archiv genuinamaing, ch’El detta üna vouta ün’öglieda eir nellas veglias convenziuns e nels cudeschs da rattedas, allura as persvaderò’ l bainbod dal fat.
Gian: Che? Convenziuns, rattedas? Eau non he ne vis ne let ünguott’in merit. Las ho El forsa visas?
Mastrel: Visas, eau non las he visas, ma ellas vegnan adütas nels tschantamaints vegls, que co nu’ m vulerò’ l contester, scha Dieu voul.
Gian: Que chi ais nels tschantamaints al güda bain poch. Dal quel pêr pleds lo non po El niauncha güdicher, scha que’ s trattaiva da convenziuns u d’ordinaziuns, ed ün vegl mastrel scu El stuvess bain savair, cha ogni ordinaziun po gnir abolida e substituida d’ün’otra,
Mastrel: Ma nun ho’ l let, ch’ellas sun stedas scrittas dal maun d’ün nudêr public, suos-cha’ l auncha metter in dubi lur existenza?
Gian: Bain, mettain il cas, ch’ellas hegian effettivmaing existieu üna vouta — que chi non ais però zuond bricha constato — so’ l allura da’ m dir que ch’ellas disponivan? Ne El, ne eau, ne üngün non sarò in cas da dir quetaunt. E reconstruir il contenuto d’ün documaint pers sainz’üngün indizi losupra e con la premeditaziun da favoriser üna compagnia privata a pregüdizi della comunited am pera d’esser bod, bod, üna . . . üna falsificaziun!
Mastrel: Basta, basta! Eau vez bain, ch’El non voul incler ünguotta. Ch’El fatscha con sia comischiun que ch’El stima per bön, eau saverò eir que chi ais mieu dovair ed uossa nu’ l vögl tgnair sü pü löng (evra l’üsch).
Gian: Mo Sar Mastrel!
Mastrel: Sco dît, eau he avuonda dalla fatschenda.
Gian: Eau’ l reveresch (sorta).

XI. Scena.

(Mastrel sulet.)

Mastrel: (sulet) Co’ vains la buoglia. Scha Gian Chinchêr ho da quaistas ideas, cu aise da’ s fer da buonder dels oters. Ch’ün,

[p. 317 modifica]

transporto dalla paschiun, fatscha üna vouta u l’otra üna nardet, ais chapibel; ma ch’ün possa cun quella calma e quel saung fraid stordscher il culöz a veglias venerablas convenziuns — que co palesesch’üna natüra da boja! Quist am füss ün dschender! Quel am mettess da bel principi la sua a culöz . . . . . . Ma che stun eau co a stüdger. Eau tramet dalun la banida als vschins ed ün’ura ais l’intêr guvern dels comunists cupicho (piglia la banida e voul sortir in prescha, cur el ais sün üsch, arriva Battista).

XII. Scena.

(Battista e’ l Mastrel.)

Battista: (as daun ün tütsch) Eh, eh!
Mastrel: Lascha’ m ir, eau stögl clamer insembel ils vschins. Quaist nouv uorden dellas alps non pudains comporter. Scha laschains ir inavaunt uschè, podains nus tuots ir ans fer arder.
Battista: Eh, que non farò uossa quella granda prescha! Per at fer arder arriverost aunch’adura avuonda. Quinta’ m che chi ais dvanto!
Mastrel: Zieva, zieva. Uossa non he eau peida. In ün quart d’ura sun darcho quia (sorta precipitedamaing).
Battista: Que’ m pera üna mezza revoluziun. Avaunt sorta Giachem Claviglia sainza fled sbuorfland e sbavand, scu sch’el avess travundieu una rauna viva, ün momaint zieva compera Gian Chinchêr cun ün sagl our da porta, scu, sch’el füss perseguito d’üna mela bestia, uossa cuorra il mastrel in sa furia bod sur me our. Che mê voul que dir? . . . Ah que’ s tratta dallas alps, uossa schi. Cur cha quaist chapitel ais in tras-cha, schi nossa glieud cuorr’intuorn scu tauntas muos-chas sainza cho. Curius ch’ün non possa discuter quaist affer sainz’as clapper pel culöz! Stains a vair che chi vain landrour!

XIII. Scena.

Tinetta: (precipitedamaing aint dad üsch, clapp’intuorn culöz Battista) Ah, cher barba güda’ m.
Battista: Ma cher infaunt . . . . . .
Tinetta: Eau sun üna disfortüneda . . .
Battista: Dieu’ ns osta, che discuorrast?
Tinetta: Am vöglian destrier . . . . . .

[p. 318 modifica]

Battista: Ma chi, chi?
Tinetta: Mieu bap e ma mamma.
Battista: Ma perché.
Tinetta: Perché ch’el m’avaiv’invided’in schlitta.
Battista: Chi el? cher infaunt?
Tinetta: Gian Chinchêr.
Battista: Schi che mê ho fat Gian Chinchêr a ta mamma?
Tinetta: Ma mamma disch, ch’el saja ün giuven d’ünguotta, ün comunist, ch’el vöglia abolir ils baunchs da famiglia in baselgia e müda tuottas las ledschas comunelas.
Battista: Ais que tuot il delict? mo, mo, co as po que bain güder.
Tinetta: Oh, schi cher benedieu, güda!
Battista: Schi, schi, pür non avair temma.
Tinetta: Ma ninà barba, cha müder ledschas non ais üna chosa melfatta?
Battista: Mo na, na, scha que füss ün misfat, chi non avessans preschuns avuonda per metter aint ils delinquents.
Tinetta: E nischi tü, ch’ün po esser devot in baselgia in mincha baunch?
Battista: Natürel, in baselgia as vo per urer e na per as slader oura sün ün baunch, scu sch’ün vuless dir: Co sun eau, guardè scha non fatsch parada?
Tinetta: Eau non pudaiva crajer, cha Gian füss ün nosch cristiaun. Que’ m füss sto il pês da tuot! Con me ais el adüna uschè bun eau’ l vögl eir bain, non pudess viver pü üna secunda containta, sch’el restess melperüna con mieus genituors. (crida)
Battista: Sajast pür quietta, ma Tinetta, üngün non farò ünguotta a tieu Gian, lascha be fer a me, els saron bod reconcilios. Uossa vo tü, cha tieu bap non at chatta quia! (la maina vers l’üsch.)
Tinetta: Cher, benedieu barba! (sorta)
Battista: Schi, schi (serra l’üsch, tuorna inavous e continua) Povra matta, ella voul bain a sieu Gian e — ho radschun! El ais un brav giuven in tuot e pertuot. Ma cu fatsch eau uossa per metter la pêsch? Eau craj cha’ l meglder saja da’ ls lascher sbatter ün po, els gnaron bod svess al güdizi, ed allura as profitta d’ün bun momaint e la pêsch ais fatta. Ma uoss’am vögl fer our dalla puolvra, aunz cha’ l Mastrel tuorna (sorta).

XIV. Scena.

Mastrel: (intra con franchezza) Usché, taunt inavaunt füssans! Ma glieud sarò bod co. Que ais sto tuottüna meglder, as trattand

[p. 319 modifica]

d’affers d’alp, da clamer il prüm ils chos d’alp e’ ls principels massêrs. Cur cha nus essans allura perinclets, porterò ün la questiun avaunt vschins. Uossa mieu Gian Chinchêr at musserons la creanza (a picha sün üsch)
Mastrel: Avanti (avrind l’üsch), Bainvgnieus mieus amihs! (Ils massers intran, il prüm Giachem Claviglia cun ün cudesch vegl suot bratsch, zieva 5 o 6 oters, alla fin Töni Grammatica guardand intuorn, tuots salüdan: Reverieu Sr. Mastrel!)
Mastrel: Cha fatschan il bain da piglier plazza (metta s-chabels dasper maisa).
Ils massers: (As tschaintan, Töni sto adüna davousvart, as voliand tschanter observa d’esser dasper Giachem, fügia dall’otra vart, dschand per se): Melprüveda bestia! (tegna ün maun in giloffa scu sch’el vuless piglier our qualchosa.)
Mastrel: Eau m’he permiss, mieus signuors, da’ ls clamer insembel hoz per affêrs da grand’importanza. Daspö la disgrazcheda revoluziun francesa del ultim secul s’haun introdüttas in tuot l’Europa ideas perversas, chi imnatschan da tschuncher tuots ils liams senchs dell’umanited. Els saun, mieus signuors . . . . .
Giachem: (melpazchaint) Nus savains tuot, co as tratta da piglier alla svelta imsüras radicalas, sainza fer lungias parlatas!
Mastrel: (ün po smort) Ma qu’ em pera ch’ün po sclarir . . . . .
Giachem: Que nun fo da bsögn da sclarir, cur ch’eau he già sclarieu tuot, nus vulains dalun vuscher. Tuots: Vuscher, vuscher!
Mastrel: Scu cha crajan, cha fatschan dimena propostas. Ma, a stovains avair qualchün chi las scriva sü.
Töni: (spert) Il protocol fatsch eau. (piglia palperi our d’ giloffa e’ s metta a scriver.)
Giachem: (per se) Scu quel nu’ m fo protocols hoz!
Mastrel: Que’ s tratta dimena da paraliser l’influenza dels fulasters in in affers comunels. Chi voul dimena propuoner qualchosa?
Tiruli Bag.: Eau he üna proposta, ma eau non suos-ch . . . . . .
Mastrel: Pür ch’El dia!
Tiruli: Eau craj cha per excluder tuot la marmaglia fulastêra stuvessans sin affêrs d’alp der il dret da vuscher be a quels, chi tegnan muaglia, inscritta nel cudesch da scossa. Tuots: (Bragizi e risata) Palü: E la razza bretonica?
Curo: Craja’ l cha la sapienza e’ l patriotismo vegnan cultivos be in stalla?

[p. 320 modifica]

Giachem: Allura avessans be duos votants, sar Mastrel ed El, chi sun dall’alp del Püschel.
Curo: L’alp la Botta ho taunt dret cu l’alp del Püschel. Palü: L’alp Muranza ho taunt dret cu l’alp la Botta.
Mastrel: Uschè limitessans eir il dret dels vschins. (Tiruli resta tuot smort.)
Chanvo: Eau he ün’otra proposta. Nus stuvessans tschercher da trer ils principels fulastêrs da nossa vart, allura sun ils oters sainza sustegn.
Mastrel: (Do dalla testa da schi.)
Chanvo: Scha regalessans p. e. a Gian Chinchêr il vschinedi (movimaint generel).
Giachem: Che? a Gian Chinchêr! Aha, ais El eir ün da quels chi tegnan cun Gian Chinchêr? Regaler il vschinedi?! Schi, per ch’avessans ün comandant da pü traunter ils vschins. Na, ch’ün nu’ m discuorra da que co, uschiglö ho’ l da fer cun Giachem Claviglia. Chatscher davent our d’ vschinauncha il stovains . . . Que co merita un tel . . .
Chanvo: Ma ch’El taidla sar Giachem.
Mastrel: Que nun po ir.
Giachem: Nun po ir, perchè na?
Mastrel: Que füss cunter las ledschas.
Giachem: Ah, nus avessans da’ ns tegner allas ledschas e Gian Chinchêr non rispetta üngünas dellas nossas. Chi chi non rispetta nossas ledschas non stovains nell’comporter in vschinauncha. G. Chinchêr sto davent il prüm e zieva eir ils oters, davent cun tuot la racaglia! Que co ais l’unic mez per fer uordan.
Div. Massêrs: (exeptuo Duri Chanvo) Davent, davent cun tuots insembel!
Mastrel: Ch’Els am laschan dir üna parola, la proposta da sigr. D. Chanvo am pera tuottaffat . . . .
Giachem: Eau protest cunter tuot. Sch’Els discuorran da quaista proposta, vegn eau dalun per mieu fat.
Chanvo: Ch’El tascha ünzacura.
Giachem: Na, eau non tasch!
Chanvo: El fo adüna canêra e tschercha lita.
Giachem: Que co fo El, so’ l ün po che? Chi fo la pü granda canêra allas rattedas? Güst El non lascha mê gnir a pled ils oters. Vus da vos alp zavagliais adüna.
Chanvo: El ans suos-cha dir da que co? Non ho’ l güst El cun sa baja chatscho sü ils ambulants allas otras alps.

[p. 321 modifica]

Giachem: Eau? El fo auncha da pü bellas. El peja da baiver als pasters, per ch’els dian, cha Sia vacha saja la pugnêra.
Chanvo: Che? Eau he testimonis, cha ma staila ho pudieu la Sia duos voutas giò Punt.
Giachem: Manzögnas, s-chettas manzögnas.
Massêrs: (per part) Sr. Giachem ho radschun (oters) Sr. Duri ho radschun (tuot cun grand bragizzi).
Mastrel: Mo, mo, cha laschan uossa que co!
Töni: Dess’eau protocoler eir la causa vertente traunter Sar Giachem d’üna e Sar Duri d’otra vart circa la dumanda, quela da lur vachas . . . . .
Giachem: (saglind sü) Am voust ir tü con tieu protocol! Cha’ l luf porta ils protocols! (voul trer il cudesch vegl giò per la testa a Töni, chi fügia d’üna vart.)
Mastrel: Eh! Eh! essas propi our d’ clocha!
Giachem: Eau vegn per mieu fat. (sorta spert.)
Ils oters: Eir eau, eir eau (sortan, sbragind, Chanvo l’ultim).
Mastrel: (vo zieva clamand:) Cha taidlan, cha taidlan (sorta).
Töni: (sulet) Che melprüvo armaint. Bod, bod am rivaiva’ l üna cul cudesch della fibla giò pel cho (con displaschair). Uossa niauncha non possa preler il protocol — ma sainza il preler non vegn davent. Sch’üngün non am voul tadler, non m’imposs eau ünguotta. (cumainza a preler il protocol, fand ils adattos complimaints avaunt ils schabels vöds da mincha persuna, il nom della quela el legia.) Dorta, in chesa del molto illustrissem e nobilissem Signur, Sigr. Mastrel di 10 schner nel 12 dudeschevel an della disgrazcheda constituziun nouva allas 10 ante - pommeridianas.
    Radunos in quaist hoz nel venerabel lö anteprelodo ils authonoros e sabis Sigrs. chos e massêrs dellas hondredas compagnias d’alp, cioè l’illustrissem e spectatissem Sigr. Duri Chanvo, antic cho della venerabla alp la Botta, collaudissem, l’illustrissem nobilissem e venerant Sigr. Sigr. Tiruli Bagiauna, actuel cho dell’hondreda alp del Püschel, degnissem, l’illustrissem e prus Sigr. Sigr. G. Claviglia unito al sapiaint e prudaint Sigr. Sigr. G. Palü, rapresentant della autstimeda alp Muranza meritissem ed oters sabis amplissems e collendissems Sigrs. Sigrs. massêrs spectatissems onde entrer in ponderusa disamina e madüra preponderaziun dellas impulsivas causas stedas melprüvedamaing ventiledas a pregüdizi da nossas

[p. 322 modifica]

comünas trais alps, las quelas causas vertentes ans impuonan üna suprema vigilanza onde pudair conserver e mantegner nossas legitimas, ed equas otas pretensiuns, privilegis, drets ertos da nos vegls babuns, impostüt da . . . . .
Mastrel: (tuorna) Na, sch’eau m’avess impisso (observa Töni chi legia auncha) Che fo El co?
Töni: Eau he cumanzo a ler il protocol.
Mastrel: Ch’El am giaja cun sieu protocol, inua chi crescha . . .
Töni: Mo, mo sar Mastrel.
Mastrel: Am voul El ir u na!
Töni: Eau vegn, eau vegn (sorta spert).

XV. Scena.

(Mastrel sulet.)

Mastrel: Ma ais que possibel?! Els vegnan tar me as plaundscher supra il nuov uorden in vschinauncha, eau cour da ches’in chesa per ils clamer insembel ad üna discussiun da quaists affêrs importantissems e dappertuot am diane, ch’ün metta la spraunza sün me, ch’eau stöglia salver la vschinauncha dalla rovina, ch’üngün oter non posseda quell’influenza scu eau, cha que sajan affêrs imbruglios, chi dumandan sclarimaint. Els as radunan co tar me — e cur eau als vögl sclarir la chosa e musser la risch del mel, nu’ m laschane niauncha gnir a pled. In vece da chatter traunter ils massêrs be ün corp ed ün’orma plaina d’armonia, che chattet eau? Ödi, invilgia, piccas persunelas e dall’idea sublima chi collia ils members d’üna comunited specielmaing in ün momaint, inua lur existenza politica ais imnatscheda — niaunch’üna sbrinzla. Chi voul in quaista maniera drizzer our qualchosa?

XVI. Scena.

(Mastrel e Battista.)

Battista: (intra) E bain mieu Mastrel, eu sto que cun vossas alps?
Mastrel: Poss’il luf porter las alps, ils chos d’alp, ils massêrs . . . . .
Battista: Uoss’uossa, la chargia pel pover luf ais grand’avuonda. Ma di’ m be che glüna cha tü hest?
Mastrel: Chi non vuless perder la pazienza cun da quaista sort glieud?
Battista: Ho forza la comischiun darcho qualchosa d’ nouv pels mauns?
Mastrel: Na, na, eau discour dals chos d’alp.

[p. 323 modifica]

Battista: Quels saron bain da tieu parair?
Mastrel: Quels nun haun üngün parair. Ah, nu’ m discuorrer da que co!
Battista: Na, na l’affer m’interessa. Tü’ m dist cha’ ls fulasters mettan tuot suot sur, cha’ ls vschins possan ir as fer benedir, tü tschauntschast d’üna mezza revoluziun, ed a me chi sun ün vegl vschin nu’ m voust quinter ünguotta. L’esit finel della fatschenda non m’ais nell’indifferent. Forsa ch’avess eir eau ün’idea drovabla.
Mastrel: Tü hest radschun! Ma quella vouta avais’eau granda prescha e zieva nun t’he eau pü chatto. Eau avaiva per oter l’intenziun da preschanter la fatschenda als vschins, allura avessast eir tü agieu occasiun d’externer tieu parair. Ma per pudair gnir in radunanza cun propostas formuledas, am vulaiv’eau auncha consulter culs massêrs e chos d’alp. La questiun principela ais quella dellas veglias convenziuns, tü sest bain, la comischiun non las voul pü arcognuoscher e vuless introdür taxas d’ervedi per las vachas.
Battista: E bain, che propostas avais formulo?
Mastrel: Propostas? Scha tü savessast be che propostas chi gnittan fattas. T’impaisa be, Giachem Claviglia propuona da chatscher davent tuots ils domicilios.
Battista: Ha, ha, ha! Que füss bain sto ün mez radical . . . . .
Mastrel: Eau nun he niauncha pudieu gnir a pled . . . . .
Battista: Ha, ha, ha . . .
Mastrel: Cur ch’eau als vulaiva declarer, cha quaista proposta non giaja per sa streda, haune fat ün terribel bragizzi — ed ingiuvina be cun che ch’els l’haun glivreda?
Battista: Cun che mê?
Mastrel: Cun as lagner per via da lur vachas, ogn’ün vulaiv’avair la pugnêra. Uossa di tü, scha que nun fess gnir las vainchaquatter?
Battista: Ha, ha, ha! Quella co m’ais güst la dretta glieud per clamer il secul in sieus limits.
Mastrel: Che aise da fer uossa? Ün non po tuottüna lascher tambas-scher Gian Chinchêr e sa comischiun scu ch’els vöglian.
Battista: Na, que non vo neir, ma la questiun ais üna delicata e con paschiun non la sciogliais, na per Dieu! Chosas üschè stu ün tratter cun ün po calma, con üna tscherta flemma. Tü hest svess vis che cha tü drizzast our cun testas chodas. Giand

[p. 324 modifica]

inavaunt usché, imbrogliais be l’affêr auncha da pü e che ais allura la fin da tuot l’istoria? Recuors, prozess, ödi, picca ed il dan chi and resulta ais pü grand cu tuot que chi velan quel pêr taxas d’ervedi. Perchè l’ödi e las piccas sun üna vaira pesta alla prosperited d’üna vschinauncha. Da simils exaimpels and avains vis bgers e na dalöntsch da nus.
Mastrel: Eau craj bod, bod cha tü hegiast ün po d’ radschun, schi che cussgliessast tü da fer?
Battista: Eau fess uschè: In prüma lingia clamess eau insembel alchüns amihs ed homens da confidenza. Il nummer non drouva d’esser grand, anzi in ün pitschen circul aise pü fazil da s’incler cu in ün grand. Ma la chosa principela ais ch’ün tscherna glieud bainpensanta ed intelligiainta, chi non as lascha dominer dalla paschiun e dal egoismo, e da quaists homens chattains aunch’avuonda traunter ils vschins. Las testas chodas ed ils sbragialers as sto per üna vouta ignorer. Uschè po ün stüdger la questiun cun tuotta calma. In seguonda lingia . . .
Mastrel: Que co vo tuot bain. Ma’ ls fulasters non as suottamettan uschè facilmaing, sch’ün non als muossa ils daints.
Battista: Que co füss darcho ün pass fôs. Be na cun prepotenza e paschiun. Ün stu tschercher da persvader la glieud.
Mastrel: Que ais impossibel!
Battista: Pür spetta. In seguonda lingia, dunque, stu ün as metter in relaziun culs elemaints pü radschunabels dels domicilios. Ün als expuona la chosa scu ch’ell’ais, sainza paschiun e sainza parzialited ed eau vuless scumetter ch’in duos e duos quatter ün sarò d’accord. In quaista maniera isolains ils extrems da tuottas duos varts e l’opposiziun ais standschanteda aunz cu nascher.
Mastrel: Scha l’istoria finiss uschè glischamaing, schi füss eau bain containt, e at vuless lascher tuotta la radschun, ma, persvada tü(n) ün Gian Chinchêr pr. ex.
Battista: G. Chinchêr, ün giuven uschè intelligiaint, lojal — ünguotta pü facil cu que co.
Mastrel: Eau at di, que nun vo, eau he già pruvo be avaunt üna pezza.
Battista: Que dependa dal möd cu tü hest pruvo. Eau non sun guera persvas, cha tü sajast sto tuottaffat calm, almain cur ch’eau sun gnieu, am paraivast bel e(l) bain agito.

[p. 325 modifica]

Mastrel: Tü hest radschun, eau eira propi ün po grit.
Battista: Ed averost discurieu cun poch respet da sias radschuns.
Mastrel: (Do dalla testa da schi.)
Battista: Ecco, ün stu respetter eir las ideas del adversari pustüt, sch’el ais ün giuven scu Gian Chinchêr. Eau stögl dir, sieu caracter reel ed aviert am plescha fichun bain, el merita tuotta stima. Eau scumet eir ch’el eira tuottaffat calm.
Mastrel: Schi, schi, el eira pü calm cu eau. Tü hest in se exellentas ideas!
Battista: Vezast co! Tü est ün curius guaffen. Ün momaint crajast, cha traunter ils domicilios non saja niaunch’üna persuna da vaglia, ün momaint zieva pretendast il medem dals vschins, da que co ais be ta paschiun la cuolpa.
Mastrel: Ma crajast propi, cha Gian Chinchêr as lascha persvader! Que’ m füss bain ün grand dalet. Eau he adüna vis gugent il giuven, be na in quella comischiun.
Battista: Lo non starò’ l löng. El ais memma nöbel per as chatter cuntaint in üna compagnia d’uschè divergents elemaints.
Mastrel: Ma que füss per me bain la pü grand’algrezcha del muond. Que co stögl eau be quinter alla Mastralessa. Eau sarò dalun darcho co (sorta).

XVII. Scena.

Battista: (sfruschand ils mauns) Quista part del programm füss reuschida stupendamaing. Il mastrel ais gnieu madür. Quel ais taunt cu in giloffa! — Uossa stögl eau tschercher Gian Chinchêr (voul sortir ed avrind l’üsch, vezza Gian Chinchêr). Ah, mieu figlioul!
Gian: (sün üsch) Eau crajaiva da chatter il Sar Mastrel . . . .
Battista: Pür ve aint, il Mastrel gnarò dalun.
Gian: (intra fand trida tschera).
Battista: Ma tü’ m fest üna curiusa tschera!
Gian: Eau vuless cha’ l luf purtess las alps!
Battista: (per se) Aha! quel s’ho eir ars las piclas. Il programm ais già per duos terzs esegnieu. (dad ot) Che ira mê hest sün las alps? Tü non hest üngüna muaglia!
Gian: Ah, sch’eau sun president da quella benedida comischiun chi avess d’elaborer ün nouv proget da ledscha.
Battista: Que sarò da perder bger temp, m’impais, que darò lungias discussiuns?

[p. 326 modifica]

Gian: Da discussiuns non as discuorra, que ais in se be ün bragizzi.
Battista: Ho capito! Vus averos ün pêr sbragialers, chi haun adüna la buoch’avierta.
Gian: Schi, schi da quels chi faun canêra avains avuonda, ma que non füss il pês. Il pü da tuot am disgusta que cha quista glieud non vezza pü dalöntsch cu la pensla da lur tegias.
Battista: Ecco, ecco, haun dimena l’egian butatsch per lur Dieu.
Gian: Appunto! Eau eira intro in quaista comischiun crajand, ch’ün hegia la ferma e püra intenziun da modificher la ledscha veglia seguond las maximas fixedas in nossa constituziun, d’allontaner tuottas ingüstias chi existittan fin in uossa a pregüdizi del bain esser generel, con ün pled da creer üna ledscha baseda sün principis d’equited e da güstia ed eau crajaiva d’avair in mieus collegas ün ferm sustegn. Ed invece che chattet eau tiers la granda part da medems? Üna temma smaledida da gnir alla cuorta, be pissêr per l’egna giloffa, da principis e maximas, da patriotismo, d’equited, da güstia niauncha taunt stizzi cu’ l nair d’ün’ungla, insomma be s-chet egoismo ed ünguott’oter, e miraculusamaing in quaist reguard eiran vschins e domicilios perüna sco . . . .
Battista: da quista sort patriots chatt’ün dappertuot il muond, mieu cher figlioul, ma ün non stuvess vulair fer farina cun els, al contrari ün stuvess rumper lur influenza in affêrs publics.
Gian: Na, na scu eau non he vöglia da fer chammi pü cun els.
Battista: Pulit, tuotta radschun del muond! Tü non eirast co affatta bricha in tia dretta plazza e fest bain da’ t emanziper directamaing da quaista glieud.
Gian: Eau piglierò ma demischiun, eau l’he già scritta.
Battista: Bain fat, uoss’am pleschast. Ma tü est ün mat scu’ n tatsch. Che dalet ch’averò nos mastrel!
Gian: Sar Mastrel?
Battista: Quel . . . sch’el oda que, at saglia’ l intuorn culöz dall’algrezcha. Tü non sest, quaunt bain ch’el at voul. Que’ l displaschaiva da’ t avair permalo hoz. Uoss’ais darcho tuot in uorden.
Gian: Craja’ l propi cha’ l Sar Mastrel hegia müdo ideas? Que’ m füss bain zuond agreabel, e’ m laschess la spraunza da pudair üna vouta arriver ad ün scioglimaint amicabel.
Battista: Sch’eau’ t di. Be avaunt ün momaint ais el sto co e laschet incler sia bramma d’as reconcilier con te. Que ais il pü grand dalet, ch’el po chatter, e che mê dscharò nossa Tinetta?

[p. 327 modifica]

Gian: Tinetta?
Battista: Pür non fer l’uraglia da marchadaunt. Tas fintas non güdan ünguotta. Eau se già in circa las quauntas cha’ d ais.
Gian: Già ch’El so l’incirca da che vart cha’ l vent boffa, schi’ l vögl comunicher eir il preciss. Scu padrin, el tuocha d’esser da mia vart la prüma persuna, alla quela eau am confid. Eau eira gnieu hoz per dumander dal Sr. Mastrel il maun da sa figlia. Causa sia disgrazcheda glüna non sus-chet eau niauncha menziuner mieu desideri. Sar Mastrel eira, que chi concerna mias intenziuns in affêrs comunels del tuot melinfurmo ed in si’ agitaziun non eira’ l in cas d’accepter üna rectificaziun. — Uossa sun eau darcho co sperand da’ l chatter ün po pü calm e da’ l pudair persvader dalla s-chettezza da mias intenziuns. Non reuschiss quetaunt . . . allura non am restess oter, cu da piglier cumgio da quista chesa.

XVIII. Scena.

(Battista, Gian, Tinetta.)

Tinetta: (Cuorr’aint, brancland Gian.) Per l’amur da Dieu, cher Gian, non discourrer da comgio uschiglö’ m fest morir!
Gian: Ma, benedida!
Battista: (per se) Co stains bain e fras-ch. Scha’ l Mastrel am capitess güst, schi tuotta mia fadia füss steda per ünguotta.
Tinetta: O benedieu, perduna!
Gian: Ma, chera Tinetta, che he eau da’ t perduner?
Tinetta: Eau non m’imposs d’ünguotta!
Gian: Eau se bain cha tü nun m’hest fat ünguotta.
Tinetta: Mieu bap t’ho offais, e scha vus essas melperüna, che he eau da fer? O be non discuorrer da cumgio. Eau non poss viver sainza te!
Gian: Na, na, eau non vegn davent da te. Quietta’ t Tinetta. Eau giarò uossa tar tieu bap, eau al vögl musser, ch’el nun m’ho cognuschieu inandret, eau vögl paleser tout mieu intern e sajast persvasa, el non po . . .
Tinetta: Eau nu’ t lasch ir sulet. Eir eau vegn con te e sch’el non at voul exodir, schi’ m bütterò eau davaunt sieus peis e non starò sü, fin cha vus non s’avais reconcilios.
Gian: A giains insembel, süainta tas larmas, ma chera! (As tuochan maun. Tinetta süainta las larmas cul fazöl.)

[p. 328 modifica]

XIX. Scena.

(Battista Gian, Tinetta, Mastrel.)

Mastrel: (entrand) Ma mastralessa non voul crajer ünguotta, (observa il pêr) Che, Sar Gian acquia con ma Tinetta?
Battista: (per se) Co vains uossa!
Mastrel: (serius) Ch’El fatsch’il bain da lascher ir il maun da ma figlia!
Gian: Sar Mastrel!
Battista: (per se) Co güda be ün cuolp da stedi! (als oters) Vus avais discurieu avuonda sainza s’incler, uoss’ais arrivo mieu tour. Tü, mieu mastrel, hest svessa convgnieu d’avair inchamino la fosa streda, e tü, mieu figlioul, at hest persvas, cha tia comischiun non eira composta seguond tieu gust e quel da divers da tieus collegas e hest agieu tuotta radschun da’ t retrer da quella.
Mastrel: El non füss pü nella comischiun?
Battista: Avaunt pü momaint ho’ l piglio sa demissiun.
Mastrel: (per se) L’am piglia ün pais davent dal cour!
Battista: Ma cun que co non ais la fatschenda sciolta. Nus drovains la cooperaziun d’ogni radschunabel abitant, saja’ l vschin u fulaster, scha vulains üna vouta sortir da quaist battibuogl. Quia as tratta da’ s elever sün ün punct da vista generel e da lascher las piccolezzas d’üna vart. Che ho da gnir our dalla vschinauncha, scha sieus meglders votants restan irreconciliabels e’ s retiran dals affêrs.
Mastrel: Scha Sar Gian non retress si assistenza, schi eau da mia part füss bain containt . . .
Gian: La vschinauncha am chattet saimper prompt a sacrifizis ed in comuniun cun glieud emanzipeda da pregüdizis, da paschiun e d’egoismo sun eau adüna dispost a contribuir con mias deblas forzas ad ün güst scioglimaint dellas questiuns. Mo la conditiun principela ais: la güstia, l’equited, il bain della vschinauncha ouravaunt tuot, sainza resguard sün interess privats e convenienzas persunelas.
Battista: Che vulains uossa perder taunts pleds. In quaist rapport essas tuots duos dal medem avis. Bandunain per üna vouta quaist tema cha nus podains discuter pü tard cun tuot nos commod, e volvainans ad üna fatschenda pü agreabla. Eau vez quia ün massêr ed üna massêra chi non sun auncha rattos aint in üngün’alp. In che n’üna ils voust ratter aint, Mastrel?

[p. 329 modifica]

Tinetta: Cher bap!
Gian: Cher Sar Mastrel!
Mastrel: Chers infaunts! (ils brancland) Ün pü grand dalet . . .

XX. Scena.

(Ils antecedaints e la Mastralessa.)

Dad our la scena üna vusch: Mieu sar patrun fo dumander, sch’Ell’imprastess la sunagliera? Ün oda la mastralessa.
Matralessa:  Na, na, chi chi ho arrandscho la schlitteda detta eir las sunaglieras. (intra)
Mastrel: Na, na la sunagliera drovains svessa!
Mastralessa:  (Observa il pêr, da gritta) Che voul dir que co?
Mastrel: (As sgratta davous las uraglias).
Battista: Que ais üna ratteda. Nus avains ratto aint quaist massêr e quaista massêra nell’alp . . .
Mastrel: Nell’alp . . .
Mastralessa:  Que co non ais uschè spert fat! mê pü non dun eau mieu acconsentimaint!
Mastrel: Ma, chera Chatrina!
Tinetta: Chera mamma!
Mastralessa:  Chi suos-cha arandscher müsteds in vschinaucha sainz’am dumander e que auncha con mi’ egna figlia, e con ün chi non rispetta las instituziuns veglias.
Gian: (In senso ambigue e con pantomima adequata) Al contrari, Duonna Mastralessa, (clappand col bratsch intuorn Tinetta) eau tegn zuond bger dal vegl.
Mastrel: Schi lascha’ t dir.
Battista: El vo tuottaffat d’accord con tieu Mastrel. El ho musso ch’el accepta eir dad el qualchosa.
Mastralessa:  E la comischiun?
Battista: La comischiun s’ho sciolta, ün tschernerò ün’otra e tieu Mastrel stuverò allura be’ s lascher nomner per sieu president.
Mastralessa:  Mieu Mastrel president d’üna nouva comischiun? . . . . E’ ls baunchs d’ baselgia?
Battista: Ah güsta, ils baunchs d’ baselgia, co hest radschun, quels della baselgetta sun propi in ün stedi poch decorus. Niaunch’ün töch spuonda non haun els, ma eau non dubitesch cha mieu figlioul ils farò restorer la prüma vouta ch’el sarò president comunel.

[p. 330 modifica]

Mastrel: Che voust aunch’avair dubis?
Tinetta: Ün pü bun dschender cu Gian non chatteros suot il sulagl.
Mastralessa:  Eau vez bain cha mia resistenza ais inütila: Vus formais ün complot cunter me. Ma a te, Battista, at vögl musser ün’otra vouta, scha tü arandschast pü müsteds in vschinauncha.
Battista: Bain, bain eau non tschavatterò pü in tieu mister, ed uossa allegrainans della bella lia inaugureda quia. Giavüschain ch’üna buna staila s’eleva a nos felice pêr e salva sia dimora sur el e ch’üna buna staila vöglia eir guider la comunited al sgür port della concordia e della pêsch.

Tres l’uniun, chi bain collia
Ün brav massêr domicilio
Con’ na massêra vschina quia
Vain nos liam consolido,
E la concordia regn’adüna
Co traunter vegls e giuventüna!

      Vers il public
  Portein ün viv’all’armonia
Al cher bel pêr chi ais preschaint!
Ed a sa nozz’in compagnia
Gnaros vus tuots con cour containt
S’allegraros d’ la pêsch perfetta
Chi regn’in nossa vschinaunchetta!

Glivro ils ultims pleds da Battista, compera Toni Grammatica sün üsch, observa que chi passa davauntvart e fo segn da surpraisa dand cols mauns insembel — allura crouda spert la tenda.